"Belə bir xəstəyə 3-cü qrup əlillik dərəcəsi verirlər..." -
AXI NİYƏ?
“Paşinyanın sonu Saakaşvili kimi olacaq” -
ŞOK AÇIQLAMA
Əhmədin anasının yerinə o təyin edildi -
FOTO
Prezident BƏƏ naziri ilə görüşdü
FOTO
Nazim Quliyev yenidən həbs olundu
İşçiləri “Aquavita”nın əmək haqqı vermədiyini deyirlər -
GİLEY
İcra hakimiyyətləri prezidentin xüsusi nümayəndəliyi ilə əvəz OLUNUR? -
İLGİNC İDDİALAR...
Temperatur 32 dərəcəyə yüksələcək
İlham Əliyevdən sülh danışıqları ilə bağlı
MÜHÜM AÇIQLAMA
Həbsdə olan generalın cinayət işi:
Pulları kimə verib?
Şots:
"İndi sülh fürsəti çox yaxındır"
Naxçıvanda yüksək vəzifəyə TƏYİNAT
Əvvəlki
Sonrakı
Kəmaləddin Heydərova məxsus olduğu deyilən 357 milyonluq şirkət məhkəmə qarşısında
18-04-2024, 19:45
Paşinyan istefa verir
1-04-2024, 15:01
Nardaran və Maştağada əməliyyat
– Müsəlman Birliyi Hərəkatının üzvü saxlanıldı / FOTO
16-03-2024, 14:33
VƏTƏNDAŞLARIN NƏZƏRİNƏ: Artıq üç uşağı olan şəxslər...
14-03-2024, 23:00
Neft bazarında çalxalanma: Bahalaşma Azərbaycan üçün nə vəd edir?
11-03-2024, 15:40
Axtarış...
Baş Səhifə
Prizma
Siyasət
Sosial
Gündəm
Problem
Müsahibə
Region
Təhlil
Hadisə
Kriminal
İqtisadiyyat
Araşdırma
Ölkə
DUMANİS BƏLƏDİYYƏSİ-Foto
Tarixi Borçalı mahalına daxil olan Dmanisi (1947–ci ilə qədər Başkeçid adlanırdı) bələdiyyəsi indiki Gürcüstan Respublikasının cənub – qərbində yerləşir. Şimalda Zalqa (Barmaqsız), şimal-şərqdə Tetriskaro (Ağbulaq), şərqdə Bolnis (Lüksemburq, ondan əvvəl isə Çörük Qəmərli), qərbdə tarixi Ahıska vilayətinə daxil olan Ninosminda bələdiyyəlikləri, cənubda isə Ermənistan Respublikasının Taşır vilayəti ilə həmsərhəddir.
Gürcü mənbələrində Dumanis adına IX yüzilliyə qədər rast gəlinməsə də, bu şəhər haqqında
"Kitabi Dədə Qorqud dastanları”
nda məlumat verilir. Dastanda şəhərin adı Dumanın qalası formasında çəkilir. Şəhər V-VI əsrlərdə tərəqqi etməyə başlamışdır. Bunu Dumanis ərazisindən aşkar edilən, üzərində Bizans imperatoru I Yustinanın (527-565) adı zərb olunmuş qızıl sikkə sübut edir.
VI yüzilliyin əvvəllərinə aid edilən Dmanisi (Başkeçid) və onun qonşuluğunda yerləşən Bolnisidə (Çörük Qəmərli) xristian məbədləri K.Treverin fikrincə və tikinti üslubuna görə alban xristian məbədləri ilə tam eyniyyət təşkil edir və gürcü-erməni kilsələrindən səkkizguşəli rəsmləri ilə seçilirlər. Gürcü tədqiqatçısı A.Şanidzenin fikrincə V-VI əsrlərdə indi Gürcüstan ərazisində olan tarixi Albaniya torpaqlarında inşa olunmuş xristian məbədlərindən tapılan yazılar gürcülərin şərq qonşuları olan və Albaniya dövlətinə daxil olan "xerami” adlı xalqın dilində yazılmışdır. Dmanisi məbədi bir neçə dəfə "təmirə” məruz qalmış, XIII yüzillikdə onun yanına üzərində Georgi Laşanın (1214-1222) adı yazılmış yeni talvar əlavə olunmuşdur. 1702-ci ildə inşa edilmiş xristian "məbədi isə daha "əsaslı şəkildə” tikilmişdir. Belə ki bu məbədin döşəməsi alban yazılarından ibarət olan sinə daşlarından, divarları müsəlmanların baş daşlarından inşa olunmuşdur. Məbəd yaxınlığında "Turandan gəlmiş əsilzadə Orbelianilərin ” nəsli məzarlığı yerləşir.
Dumanis azərbaycanlılarının soykökündə iştirak etmiş ən qədim türk tayfaları iskitlər və kimmerlər olmuşdur. Kimmerlərlə bağlı olan toponim indiki Qəmərli kəndi hesab oluna bilər. Buntürklərin qədim qalalarından və onların əsas iqamətgahı olan Sarkinet adı indiki Sarkineti toponimində qorunub saxlanılmışdır. Dumanis azərbaycanlılarının soykökündə iştirak etmiş digər türk tayfası isə xəzərlərdir. Bu etnonim də Dumanis yaxınlığındakı "Xazar+eti” (Kazreti) qəsəbəsinin adında qorunub saxlanılmışdır. "Xəzər” etnonimi gürcü tarixşünaslığında çox qədim dövrlərlə - miladdan əvvəl VIII yüzillikdə baş vermiş hadisələrlə bağlı çəkilir. VII yüzillikdə Xilafət tərkibinə qatılan Dumanisdə IX yüzillikdə müstəqil müsəlman əmirliyi yarandı. 1125-ci ildə gürcü-abxaz çarı David Aqmaşanabeli tərəfindən müvəqətti işğal olunsa da XIX yüzilliyin əvvəllərinə qədər Dumanis müsəlman-türk Azərbaycan dövlətlərinin tərkibində olmuşdur.
Çar Rusiyası tərəfindən işğalı ərəfəsində Dumanis Borçalı sultanlığınn tərkibində olmuşdur. 1801-1917-ci illərdə rayonun ərazisi Tiflis quberniyasının Borçalı mahalına , 1917-1921-cu illərdə birbaşa Tiflis quberniyasına, 1930-1933-cü illərdə Zalqa rayonuna daxil olmuş, bundan sonra müstəqil rayon olaraq təsis edilmişdir.
Dmanisi rayonu Borçalının ən hündür dağlıq rayonu hesab olunur. Gürcü dilində bölgənin adı "Dmanisi” adlandırılsa da qədim Dmanisi şəhəri ərazisində kompleks arxeoloji qazıntılar aparmış gürcü arxeoloqu L.Musxelişvili onun "türk deyiliş forması olan Dumanis” kimi səslənməsini daha düzgün sayır.
Ərazisi təqribən dəniz səviyyəsindən 1000 metr yüksəklikdən başlayır, Qaraxaç yaylasında hündüylüyü 3196 metrə çatan Ağçala dağınadək yüksəlir.
Digər hündür zirvələri Leyli dağı (3154 m.), Yemlikli dağı (3055 m.), Əyriqar (2973 m.), Sənəkuçan (2923 m.), Şindi dağıdır (1897 m.).
Ən hündür kəndi dəniz səviyyəsindən 1600-1650 metr yuxarı olan Yırğançaydır.
Rayonun ümumi sahəsi 1199 km² - dir. 1 şəhər və 58 kənddən ibarət olan Dmanisi rayonunda 1 şəhər bələdiyyəsi (Dmanisi), 13 icma bələdiyyəsi (Hamamlı, Qantiadi (Qələmçi), Qomareti, Ququti (Muğanlı), Didi Dmanisi, Qəmərli, Kirovis, Maşavera, Sarıkənd,
Aşağı Oruzman, Qarabulaq və Qızılkilsə (Dəmirçi Həsənli)) və 2 kənd (Yırğançay və Səfərli) bələdiyyəsi fəaliyyət göstərir.
Bu bələdiyyələrin tərkibinə əhalisi Azərbaycan türklərindən ibarət Hamamlı, Əngirəvan, Bağçalar, Bəzəkli, Gödək dağ, Dağ Arıxlı, Dəllər, Dunus, Aşağı Qarabulaq, Yuxarı Qarabulaq, Yaqublu, Yırğançay, Gəyliyən, Qəmərli, Qamışlı, Aşağı Oruzman, Yuxarı Oruzman, Qızılhacılı, Qızılkilsə (Dəmirçi Həsənli), Kirovisi, Lök Candar, Məmişlər, Məmişli, Muğanlı, Urmuşən, Pantiani (Armudlu), Saatlı, Saca, Salamməlik, Səfərli, Söyüdlü, Hüseynçay, Şahmarlı və Yayla kəndləri daxildir.
Bələdiyyəyə daxil olan kəndlərin əksəriyyətində azərbaycanlılar (67%), bəzilərində gürcülər və gürcüləşmiş ermənilər (31%), az sayda yunanlar (0,7 %), ruslar (0,6 %), ermənilər (0,5 %) yaşayırlar. Çar Rusiyası dövründə Dmanisiyə köçürülən almanlar II Dünya müharibəsi illərində, rus bidətçi və təriqətçi kəndlilər – duxoborlar və molokanların əksəriyyəti isə SSRİ dağılandan sonra Dmanisini tərk etmişlər.1989-cu ildə Z.Qamsaxurdiya rejimi tərəfindən Dmanisi şəhər mərkəzindən sıxışdırılıb azərbaycanlıların və rusların evlərinə svanlar yerləşdirilməsi bölgənin etnik tərkibinin dəyişməsinə səbəb olmuşdur.
Kərəm MƏMMƏDOV,
Tarix üzrə fəlsəfə doktoru, BDU-nun Arxeologiya və Etnoqrafiya kafedrasının dosenti
Oxşar Xəbərlər
Hunlardan qalma idarəetmə sistemini yaşadan tayfa - Kəngərlilər
Yeçmiadzin Gürcüstanda gürcü kilsələrinə göz dikib, vəziyyət kritikdir
Gürcü qızı azərbaycanlı oğlanla eşq yaşayır
Məryəmin qətli ilə bağlı həbs olunanlar - Qızı, bacısı oğlu və...
Xəbər lenti
"Belə bir xəstəyə 3-cü qrup əlillik dərəcəsi verirlər..." -
AXI NİYƏ?
Azərbaycanda qeyri-adi yol nişanı -
FOTO
“Paşinyanın sonu Saakaşvili kimi olacaq” -
ŞOK AÇIQLAMA
Əhmədin anasının yerinə o təyin edildi -
FOTO
Prezident BƏƏ naziri ilə görüşdü
FOTO
Nazim Quliyev yenidən həbs olundu
Bakıda qıza görə dava:
yeniyetmə bıçaqlandı
İşçiləri “Aquavita”nın əmək haqqı vermədiyini deyirlər -
GİLEY
İcra hakimiyyətləri prezidentin xüsusi nümayəndəliyi ilə əvəz OLUNUR? -
İLGİNC İDDİALAR...
Temperatur 32 dərəcəyə yüksələcək
İlham Əliyevdən sülh danışıqları ilə bağlı
MÜHÜM AÇIQLAMA
Həbsdə olan generalın cinayət işi:
Pulları kimə verib?
Şots:
"İndi sülh fürsəti çox yaxındır"
Naxçıvanda yüksək vəzifəyə TƏYİNAT
“SEVİNC ASLANOVA DEYİR Kİ, POLİSƏ MÜRACİƏT ETSƏNİZ, 1 QƏPİK DƏ VERMƏYƏCƏM” –
Prokuroluğun barəsində açıqlama yaydığı şirkət rəhbəri kimə arxayındır?
Maaş və pensiyaların artırılması ilə bağlı açıqlama -
Mayın 15-dən...
Sağlamlıq arayışlarının ödənişləri niyə fərqlidir?
İlham Əliyevin Şoltsla görüşü BAŞLADI
"Qanunsuz yerə əlilliyi kəsilən insanlara qarşı haqsızlıqlara son qoyun!" -
" QARABAĞ QAZİSİNDƏN SAHİL BABAYEVƏ MÜRACİƏT / VİDEO, FOTO
General olduğum üçün məni qurban seçdilər -
ZAKİR HƏSƏNOV AİLƏ ÜZVLƏRİMƏ DEYİB Kİ, ONUN GÜNAHI YOXDUR
6 kənddə işıq OLMAYACAQ -
XƏBƏRDARLIQ
"Mən və övladlarım nə üçün əziyyət çəkməliyik?" -
QARABAĞ QAZİSİ RƏSMİ QURUMLARDAN ŞİKAYƏTÇİDİR
Azərbaycanda general vəfat etdi
Prezident niyə Berlinə Füzulidən uçdu? -
3 mesaj
Yeni Klinikada yoxlama: Saxlanılan var -
FOTO
Damla görün kiminlə evlənib
“BİZƏ GÜLLƏ ATIRLAR, BAŞIMIZA OYUN AÇIRLAR” -
“AZƏRŞİN” ASC RƏHBƏRLİYİNİN QANUNSUZLUĞUNDAN ŞİKAYƏT VAR
Küçədə benzin töküb sevgilisini yandırdı
İlk dəfə: Prezidentin təyyarəsi Füzulidən birbaşa Berlinə uçdu
FOTO
Sabahın hava proqnozu açıqlandı
Vidadi İsayev rayonu zibillik yuvasına çevirib -
Videofakt
Paltarlarınızı ağappaq edəcək ÜSUL
SON DƏQİQƏ!
Sahir Rüstəmov vəzifəsindən AZAD EDİLDİ
Kişi xəyanətini etiraf edən arvadını boğub öldürdü
Türkiyə Ermənistanla sərhədin açılması üçün şərt qoydu
İlham Əliyev Qırğızıstan Prezidentinə Qarabağ atı hədiyyə etdi -
FOTOLAR
Ətin qiyməti 25 manat olacaq? -
AÇIQLAMA
Azərbaycan və Qırğızıstan prezidentləri birgə nahar ediblər
Azərbaycanın ilk ombudsmanı vəfat etdi
Xocalıda insan qalıqları aşkar edilib -
FOTO
Türkiyə vətəndaşını şantaj edən şəxs həbs edildi
Müdafiə nazirinin keçmiş müavininin 1 milyard rubl rüşvət aldığı deyilir
Xaricdən gətirilən kartof ölkə daxilində 2 dəfə baha satılır –
RƏQƏMLƏR
ŞAD XƏBƏR! Laçına yol açıldı...
İlham Əliyev quru sərhədinin açılması ilə bağlı danışıb
Prezident İlham Əliyevin uğurla keçən Moskva görüşü
Dostluq, əməkdaşlıq və qarşılıqlı təhlükəsizlik
Müstəqillik illərində Azərbaycan ilə Rusiya arasında əlaqələr daha da inkişaf edib
Rusiya və Azərbaycan münasibətlərinin inkişafı
Hərbi qəniməti ŞƏXSİ MALI kimi istifadə etdi və... -
İTTİHAM VAR...
PRİZMA
Ənvər Börüsoyun adı gələndə…
MÜSAHİBƏ
1
2
3
4
5
6
Vahid Ələkbərovun keçmişi: "O, İdrisin cənazəsi ilə otaqda tək qaldı...."
- "Dedi ki, şalvarım cırıq olduğuna görə qalxıb oynaya bilmədim…”
Qatil əhmədləri elə televiziyaların belə proqramları yetişdirir...
-Müsahibə
Prezident İlham Əliyevin beynəlxalq media nümayəndələrinə verdiyi müsahibə
Prezident İlham Əliyevin “Euronews” televiziyasına verdiyi müsahibəsi
Zeynəb Xanlarovadan SƏRT SÖZLƏR:
"Sübut edin ki, demişəm uşaqpulu verilməsin, 50 ildir..." + VİDEO
Prezident İlham Əliyevin “Euronews” televiziyasına verdiyi müsahibə
TƏHLİL
"Rusiyanın bu ildən salamat çıxa biləcəyinə çox böyük şübhəm var" -
XAQANİ CƏFƏRLİ
SOSİAL
1
2
3
4
5
6
Azərbaycanda qeyri-adi yol nişanı -
FOTO
Maaş və pensiyaların artırılması ilə bağlı açıqlama -
Mayın 15-dən...
6 kənddə işıq OLMAYACAQ -
XƏBƏRDARLIQ
Damla görün kiminlə evlənib
Paltarlarınızı ağappaq edəcək ÜSUL
Xocalıda insan qalıqları aşkar edilib -
FOTO
{sape_links}{sape_article}