Çoxları onu dünya şöhrətli aktyor, əfsanəvi döyüş sənət ustası Brüs Linin oğlu kimi tanıyır. O, isə həyatda daim atasının kölgəsində qalmamaq üçün mübarizə apardı sonda istəyinə nail oldu. Bu şəxs Brendon Li idi.

Brendon Li yalnız Brüs Linin oğlu kimi deyil, həm faciəvi dram aktyoru, həm də XX əsrin sonunda faciəvi eşq yaşamış biri kimi də adını tarixə yazdırdı.

Həyatı mübarizələrlə, axtarışlarla keçmiş akyorun ömür yolunun hamısı haqında deyil, əsasən ata kölgəsində qalmama, qovuşa bilmədiyi yarı, faciəvi ölümü və dünyaca məşhurlaşmasından  söhbət açacağıq.

Brendon Li 1 fevral 1965-ci ildə ABŞ-ın Oklend ştatında dünyaya gəlib. 3 yaşında atası Brus Linin rəhbərliyi altında Kon Fu döyüş sənətini örgənməyə başlayır. 1973-cü ildə atası Brüs Li vəfat edir, bununlada 8 yaşlı Brendon həyatda ilk dəfə olaraq ağır zərbə alaraq, psixoloji depresiyaya düşür, 15 yaşına kimi qapalı xarakterli gənc kimi formalaşır.

Onun həyatda aldığı ikinci psixoloji travma aktyor karyerası ilə bağlıdı. Beləki, Brendon gənclik cağlarından Şekspik vurğunu olmuş, gələcəkdə dram aktyoru kimi formalaşmaq istəyirdi. Ssenarist, rejissör heyəti isə, bunun əksinə olaraq onu da atası kimi döyüş janrında olan filmlərdə önə çəkirdilər. Brendon bu rolları çox məharətlə ifa edirdi. Buna misal olaraq onun  baş rollarda canlandırdığı "Kiçik Tokioda safcürük”, "Qacağan od” filmlərindən də görmək mümkündü. Hətta həqiqət naminə etiraf etməliyik ki, döyüş bacarıqları və bu yöndə aktyorluğuna görə, həmin dövrün avanqardları olan Jan Klon Vann Damm, Cet Li, Oliviye Qrüner, Daniyel Bernhard, Don Uilson, Dolf Lundqren, Kristofer Lambert, Mark Dakaskos, Maykl Dudikoff və digərlərindən heç də geri qalmırdı, əksinə, bu yöndə davam etsəydi onların çoxunu kölgədə qoyacaqdı. Lakin onun ruhu dram rollar üçün alışıb yanırdı.

1990-cı ildə o həyatının ilk və son qadını olan Hollivudda "20th Century Fox” kino kompaniyasında rejissör köməkçisi kimi çalışan Eliza Hatonla tanışlığı başlayır. Bir qədər sonra onlar bir-birlərinə fanatikcəsinə bağlanırlar. Elə bir yer olmazdı ki, cütlükləri birgə görməsinlər. Brendon onun yoxluğuna dözə bilmədiyindən Eliza bütün film çəkilişləri, hətta idman hazırlığları zamanı belə onun yanında olurdu. Hər bir filmin müxtəlif şəhərlərdə çəkilməsinə baxmayaraq, Eliza daim onun kölgəsi kimi onu tək qoymurdu. İş həyatından kənarda cütlük birgə ABŞ və Meksikanın müxtəlif ştatlarına səfərlər  edirdilər.

Faciəvi şəkildə yol qəzasında nişanlısını itirən ssenarist Ceyms О’Bar sevgilisinin xatirəsinə "Qarğa ( The Crow  )” adında kitab yazır. Kitab komiks janrında idi. Lakin 7 il kitabı nədənsə nəşr etdirmir. Yalnız 1989-cu ildə «Caliber Press» nəşriyatı bu vəzifəni öz üzərinə götürərək əsəri nəşr etdirir. Sonralar bu kitab avstraliyalı rejissör Aleks Proyasın əlinə düşür. Əsər rejissörun hədsiz dərəcədə xoşuna gəlir və o, əsərə film çəkmək qərarına gəlir.  Elə rejissörün filmin baş qəhrəmanı olan "Erik Dreyvın” roluna namizədlərdən biri kimi Brendon Lini də göstərirlər. 1992-ci ilin yayında Brendona filmin ssenarisi təqdim edilir. Lakin hələ baş rol təqdim olunmur. Brendon sevgili Eliza ilə birgə Venesiyaya istirahətə yollanırlar. Elə orada Brendon Eliza qarşısında diz ataraq ona evlənmə təklifi edir. Eliza təbii ki, razılıq verir.

Venesiyadan qayıtdıqdan sonra Brendon bütün rəqiblərini qabaqlayaraq, baş rol ifasına irəli çəkilir. Elə həmin ilin sonlarında Şimali Karolinın Uilminqton şəhərində filmin çəklişləri başlayır.  Film mistik dram janrında idi. Nəhayət ki, Brendon sevdiyi dram janrında özünü təsdiqləyəcəkdi. Filmin süjet xətti belə idi: Helloin bayramı ərəfəsində rok gitara ifaçısı Erik Dreyvın sevgilisi Şelli Vebster ilə ailə həyatı qurmaq üçün toya hazırlaşırlar. Lakin şəhərin quldur sindikatının üzvləri tərəfindən evlərinə basqın olur. Şellini Erikin gözü qabağında zorlayırlar. Eriki isə güllələyərək 5-ci mərtəbədən yerə atırlar. Şelli isə komaya düşərək 30 saat sonra xəstəxanada canını tapşırır. Bu hadisədən bir il sonra mistik gücə malik Qarğa Eriki qəbirdən oyadaraq canlandırır. Erik fövqəlbəşər gücə sahib olaraq, Şellinin qətlində əli olan bütün quldur birləşməsini məhv edir. Sonda sevgilisin məzarına qarşısında diz çökərək qisasını aldığını bildirir və yenidən ölülər dünyasına – Şellinin yanına qayıdır. Nə qədər qəribə olsa da, filmdəki hadisələr, Erik ilə Şellinin faciəsi Brendon- Eliza cütlüyünə də mistik təsir edir.

Bir maraqlı fakt olaraq onu qeyd edək ki, məhz Brendonun israrlı xahişiylə filmdəki əksər intim səhnələr çıxarılır. Buna səbəb o idi ki, o, hər tərəfli yalnız Elizaya məxsusu olmaq istəyirdi.

1993-cü ilin martın ortaları idi, filmin artıq 90% çəkilmişdi.  Eliza hər zamankı kimi Brendonunu tək qoymamışdı. Film yekunlaşmağa doğru getdikcə, cütlükdə toy mərasimlərinə tədarüklər görürdülər. Beləki, artıq aprelin 5-i bütün çəkilişlər yekunlaşmalıydı. Aprelin 17-də isə cütlüklərin Meksikanın Ensenada şəhərində toy mərasimi planlaşdırılırdı. Eliza üçün gəlinlik libası da artıq hazır idi. Demək olar ki, Li ailəsi və bütün Hollivud əhli əsrin cütlüklərinin toyuna hazırlaşırdı.

27 martda məhz Brendon Elizanı həm bir neçə gün istirahət etməyə, həm də yaxınları ilə görüşüb toylarına dəvət  etmək üçün Los-Ancelesə yola salmaq qərarına gəlir. Eliza əvvəlcə getmək istəmir, sonda Brendonun xahişini yerə salmır və yola düşür. Onların heç birinin ağlına da, gəlməzdi ki, bu onların son görüşləridi.

30 martda filmin axırıncı səhnəsinin çəkilişlərinə hazırlıq ərəfəsində - gözlənilməz faciəyə bir neçə saat qalmış  Brendonla Eliza son dəfə telefonla danışdılar. Danışıq zamanı Elliza Brendona toy mərasimi üçün "Corcio Armani” şirkətindən sifariş verdiyi kostyumunun, nigah üçün üzüklərinin də hazır olduğunu və özünü dünyanın xöşbəxt qadını hesab etdiyini bildirdi. Bu onların sonuncu danışığı oldu. Filmin son səhnəsi gecə yarısı çəkilməyə başladı. Həmin səhnədə Brendona atəş açılaraq öldürülməli idi. Hər şey hazır idi. Start verildi atəş açıldı, Brendon yerə sərildi. Səhnə o qədər gözəl, təbii ifa olundu ki, bütün rejissör-aktyor heyəti qışqıraraq "Bravo” sədalarıyla alqışlar etdilər. Amma nədənsə Brendonun qalxmadığını gördülər, əvvəlcə onun adəti üzrə zarafat etdiyin zənn etdilər, lakin sonradan aktyorun bədənində boya əvəzi qarnında güllə yarası və təbii qanın püskürdüyünü gördükdə  dərhal təcilli tibbi yardıma zəng etdilər. Silahın içində necə olursa güllələrdən biri döyüş gülləsi olur. Onun təcili xəstəxanaya apardılar, o, komada idi. Baş vermiş hadisə ilə bağlı dərhal Elizaya telefonla bildirilir.  O, əvvəlcə sevgilisinin adəti üzrə zarafat etdiyini bildirsə də, sonda ona Brendonun xəstəxanada olduğunu xəbər verdilər. Eliza birinci reyslə dərhal özünü xəstəxanaya yetirir. Güllə onun qarnını deşərək, həyat əhəmiyyətli orqanlarını zədələmiş, son olaraq onurğa sümüyündə ilişib qalmışdı, eyni zamanda arteriyal qanaxma nəticəsində o, xeyli qan itirmişdi.  Həkimlərin bütün səylərinə, hətta onu əməliyyat edərək, 7 litrə yaxın qan köçürülməsinə baxmayaraq Brendon yaşaması yalnız möcüzəyə qalmışdı. Brendon artıq 12 saata yaxın idi ki, komadaydı. Eliza palataya daxil olaraq Brendonu o vəziyyətdə görərək,  göz yaşları ilə  özünü onun üstünə ataraq fəryad qopardı. Elə bu ann Brendon komadan ayılmadan, son nəfəsini verərək həm Elizayla, həm də həyatdan vidalaşır. 31 mart 1993-cü il saat 13.04-də Brendon ürəyi dayanır.  Bu sanki, "Qarğa” filminin real həyatdakı canlı kadrı idi. Filmdə Şelli 30 saat komada olub dünyadan köçdüyü kimi, həyatda da Brendon 12 saata yaxın o vəziyyətə düşür və canını tapşırır.

Hamının səbirsizliklə  gözlədiyi toy mərasimini yas mərasimi əvəz edir. 3 mart 1993-cü ildə Brendonu Vaşinqton ştatının Siyetl şəhərində atası Brüs Linin yanında dəfn edirlər. Filmin ssenari müəllifi Ceyms О’Bar müsahibələrinin birində bu barədə deyir: Dəfndən bir neçə həftə sonra mən Elizaya baş çəkmək qərarına gələrək ona iki dəstə sarı qızıl gül aldım. Vaxtı ilə sevgilimi yol qəzasında itirdiyimdən hər zaman onun məzarı üstünə bu gülləri qoyardım. Elizanın mənim bu faciəmdən xəbəri var idi. İndi isə bu güllərlə Elizaya təsəlli vermək istəyirdim. Mənzil başına çatanda həyata küskün, hər şeyini itirmiş, miskin Elizanı gördüm. O bir otaqda oturmuşdu. Otaq başdan ayağa toy mərasimi üçün alınmış hədiyələrlə, itirilmiş yarının vaxtı ilə onun üçün aldığı hədiyələr-əşyalarla bəzədilmişdi, masanın üstündə isə onların birgə keçirdiyi anlarla bağlı video kasetlər, Brendonun müxtəlif jurnallara verdiyi müsahibələri və birgə şəkilləri ilə diqqət çəkirdi. Qəfildən Eliza mənə dedi: "Bunu görmək istəyirsiniz?” mən onun nəyi nəzərdə tutduğunu anlamadım, bu zaman o, mənim əlimdən tutaraq digər otağa apardı və ona geyinmək nəsib olmayan, manikenə geyindirilmiş gəlinlik paltarını göstərərək -  məgər o gözəl deyil? deyə soruşdu. Bu mənim həyatımda bir insanın ən kədərli faciəsini  göstərən ann kimi yaddaşıma həkk olundu...”

Brendon Linin anası sonradan kinostudiyanı məhkəməyə verdi. Məhkəmə isə kino çəkilişləri zamanı lazımınca təhlükəsizlik qaydalarına əməl edilmədiyinə görə Li ailəsinin lehinə qərar çıxardı. Onlara dəymiş mənəvi zərərə görə pul təzminatı ödənildi.

Brendona atəş açan aktyor Maykl Massi isə heç bir məsuliyyətə çəlb olunmadı. Axı niyə də olunsun. O, nə bilərdi ki, silahın içində döyüş gülləsi var. Amma buna baxmayaraq o, da həyatının sonuna kimi vicdan əzabı çəkdi. Müsahibələrinin birində o deyirdi: o səhnə hələ də kabus kimi yuxularıma girir. Maykl Massi 2016-cı ildə mədə xərçəngindən vəfat etdi.

Brendonun ölümündən sonra filmin yarımçıq qalmış səhnələri dublörlar vasitəsilə çəkilib tamamlandı. Həmçinin o faciəvi səhnədə pozularaq yenidən çəkildi.  Filmə ümumilikdə 15 milyon dollar xərc çəkildi. 13 may 1994-cü ildə film ABŞ-da nümayişi oldu. Beləliklə "Qarğa” filmi 1994-cü ilin ən yaxşı filmi seçilərək "MTV Movie Awards” mükafatına layiq görüldü. Brendon Li isə "ən yaxşı aktyor” adına layiq bilinsə də, rəsmi olaraq heç bir mükafat verilmədi.  Filmin rejissöru Aleks Proyas, ssenari müəllifi Ceyms О’Bar bir-birinə qovuşa bilmədiyi cütlüyün eşqinə dərin hörmət bildirərək filmi Brandon və Elizaya həsr etdilər. Kinoya baxanlar filmin sonun qeyd edilən "For Brandon and Eliza” yazısını yaxşı xatırlayarlar. Ümumilikdə isə film 95 milyon dollara yağın gəlir gətirdi.

Bu faciədən sonra Elizadeprisiyadan uzun müddət çıxa bilmədi. Heç kim onu nə Brendon kimi cəlb edə bildi, nə də ürəyini fəth edə bildi O, 11 il sevdiyi insanı itirdikdən sonra subay qaldı. Yalnız 2004-cü ildə ailə həyatı qurdu və hal-hazırda Kaliforniyada yaşayır və bir qız övladı var. Amma ortaya belə bir sual çıxır - "o Brendonu unuda bildimi?” Xöşbəxtdirmi? Gəlin bu suala belə cavab verək, həyatımızın hər saniyəsində bizi bir yenilik gozlüyür hansı ki, biz bilmirik o hadisə gələcək həyatımızda bizə sevinc bəxş edəcək yoxsa kədər? Eyni zamanda bizlər acizik,cünki hər şey iradəmizdən asılı deyil. Əgər keçmişimizdəki hansısa bədbəxt hadisəni yada salanda kədərlənib bir daha baş verməməsini istəyiriksə, sevincli günlərimizin xatirəsini yadasalanda onu yenidən,  sonsuza qədər yaşamaq arzusu ilə yaşayırıq və o gunləri ağlayaraq geri qaytarmaq istəyirik. İstər  Elizaevli, istərsədə ana olsun,bu ona nə dəlicəsinə aşiq olub bağlandığı Brendonuun utdura bilər nədəki,onu keçmişdək iolduğu qədər xöşbəxt edər! Həyatda insana bir cox şeylər birdəfə  verildiyi kimi ruhən bağlanaraq aşiq olmaq da bir dəfə verilir. Ənböyük faciəmizdə odurki, verilmiş bu şansi  yaanında dəyərləndirə bilmir, ya qovuşmaq nəsib olmur, ya da qovuşduqda uzun müddətli olmur…

KİV və sosial şəbəkələrdə   "cütlükləri” olan "Tom Kruz-Nikol Kidman”, "Bred Pitt-Ancelina Culi” və digərlərinin nümayiş etdirdikləri saxta "cütlüklər” görüntüsü və xəbərlərdən fərqli olaraq əsl cütlüklər olan Brendon Li – Eliza Hatton nümunə göstərmək lazımdı.  Həmçinin ümid edirəmki, bu gün hərşeydə "müasirləşərək”çox ərlilik yarışına çıxıb,

 Avropaya ayaq açan, hətta artıq Avropanıda yavaş-yavaş geridə qoyan "qadın-qızlarımız (hamıya aid deyil) ” Elizanın etdiyi fədakarlıq, sadiqlik nümunəsini özlərini üçün örnək götürməlidilər

Brendon  Li ölümü bahasına olsa da, istədiklərinə nail olabildi. Atasının kölgəsində qalmadı və sevdiyi dram janrındakı ilk və son rolunu layiqincə ifa edərək adını dünya kinosunun  unudulmaz atyorları sırasına yazdırdı. O da, atası kimi, hətta atasından da gənç yaşında vaxtsız həyatlav idalşdı – 28 yaşında.

Mən isə "Qarğa” filminə dəfələrlə seyr edib, seyr edən, ömür nəsib yetsə yenə də seyr edəcək bir seyirci kimi, filmdəki Erikin qatillərin hamısını öldürdükdən sonra gücü tükənərək, sürünə-sürünə qovuşa bilmədiyi sevgilisinin məzarının başına çataraq Şelli deyib, yenidən ölülər dünyasına - öz yarına qovuşması olan son səhnəni yaşadıqca heç vaxt unutmayacağam. Çünki mənə görə bu səhnədə Brendonun Elizaya necə bağlanaraq aşiq olduğunu görmək olar...

Abdulla İSMAYILOĞLU,

"Yeni Sözçü” qəzeti