1990-cı il yanvarın 19-dan 20-nə keçən gecə, Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasının rəhbərliyi altında SSRİ qoşunları Bakı şəhərinə və Azərbaycanın bəzi rayonlarına daxil olaraq, misli görünməmiş bir qətliam törətdi. Hərbi texnika və silahlarla silahlanmış qoşunlar dinc əhalini atəşə tutaraq, kütləvi qətillər törətdilər. Bu faciə Azərbaycan xalqının tarixində dərin iz qoymuş, milli müstəqillik uğrunda mübarizənin ən qanlı səhifələrindən biri kimi yaddaşlara həkk olunmuşdur.

1980-ci illərin sonları SSRİ-də siyasi və iqtisadi böhran dövrü idi. Bu böhranlar nəticəsində  respublikalarda, o cümlədən Azərbaycanda, azadlıq arzuları güclənmişdi. 1988-ci ildən başlayaraq Ermənistanın Azərbaycana qarşı ərazi iddiaları və Dağlıq Qarabağ münaqişəsi daha da alovlandı. Ermənilər Dağlıq Qarabağı Azərbaycandan ayırmaq məqsədilə təxribatlar törədir, erməni separatçıları bölgədə gərginliyi artırırdı. Bununla yanaşı, Sovet hakimiyyəti bu münaqişəni qəsdən kəskinləşdirərək Azərbaycan xalqının diqqətini daxili problemlərdən yayındırmaq istəyirdi.

Bu dövrdə Azərbaycan xalqı yalnız Qarabağ uğrunda deyil, həm də öz milli hüquqları uğrunda mübarizə aparırdı. Kütləvi etiraz aksiyaları və mitinqlər Sovet rəhbərliyini narahat edirdi. Azərbaycan xalqının bu mübarizəsi Sovetlər üçün təhlükə yaradırdı, çünki müstəqillik hərəkatı digər milli respublikalara da təsir göstərə bilərdi. Bu şəraitdə SSRİ rəhbərliyi Azərbaycanın milli dirənişini zor gücünə boğmaq qərarına gəldi.

1990-cı il yanvarın 19-da Bakı şəhərinə qoşun yeridilməsi barədə gizli qərar qəbul edildi. Həmin gün axşam saatlarında SSRİ Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin (DTK) əməkdaşları Azərbaycan Televiziyasının enerji blokunu partladaraq əhalini informasiya mənbəyindən məhrum etdilər. Bu, Bakı əhalisinin gələcək hadisələrdən xəbərsiz qalmasına səbəb oldu.

Yanvarın 20-nə keçən gecə, saat 23:30 radələrində Sovet ordusunun tank və hərbi texnikaları Bakı şəhərinə daxil oldu. Şəhər küçələrində yaşayan mülki əhali, qadınlar, uşaqlar və qocalar ağır texnika və avtomat silahlarından atəşə tutuldu. Dinc əhalinin fövqəladə vəziyyət elanından xəbəri olmadığı üçün insanlar hazırlıqsız yaxalandılar. Hərbi texnika yolu bağlayan insanların üzərinə sürüldü, atəş açılması nəticəsində çoxlu sayda insan şəhid oldu.

Hərbi müdaxilə nəticəsində 147 nəfər öldürüldü, 744 nəfər yaralandı, 841 nəfər isə qanunsuz olaraq həbs edildi. Ölənlər arasında uşaqlar, qadınlar və yaşlı insanlar da var idi. Sovet ordusu yalnız Bakıda deyil, Azərbaycanın digər bölgələrində də qanlı əməliyyatlar həyata keçirdi. Əhalinin mənəvi ruhunu qırmaq üçün qəsdən mülki şəxslərə qarşı vəhşiliklər törədildi.

Qanlı Yanvar faciəsi beynəlxalq hüququn və insan hüquqlarının ciddi şəkildə pozulduğunu göstərir. Sovet rəhbərliyi fövqəladə vəziyyətin tətbiq edilməsinə dair qərarı yalnız yanvarın 20-də, yəni hərbi müdaxilədən sonra elan etdi. Bu, insan hüquqlarına qarşı qəsd və beynəlxalq konvensiyaların kobud şəkildə pozulması idi.

Azərbaycan xalqı bu qətliama qarşı dərhal reaksiya verdi. Yanvarın 21-də Bakının küçələrinə milyonlarla insan axışaraq şəhidlərin xatirəsinə ehtiramını bildirdi. Xalq həmrəyliyinin gücü Sovet rəhbərliyini daha da narahat etdi və bu hadisələr milli azadlıq mübarizəsinin sürətlənməsinə təkan verdi.

20 Yanvar hadisələri dünya ictimaiyyətində geniş əks-səda doğurdu. Bir çox ölkələrin insan hüquqları müdafiəçiləri və beynəlxalq təşkilatlar bu hadisəni insanlığa qarşı cinayət adlandırdılar. Həmin dövrdə Azərbaycanın daimi nümayəndəliyində Heydər Əliyev mətbuat konfransı keçirərək, Sovet ordusunun vəhşiliyini qətiyyətlə pislədi və bu cinayətləri ifşa etdi. Əliyev xalqın milli-azadlıq mübarizəsini dəstəkləyərək onun haqq səsini dünyaya çatdırdı.

20 Yanvar Azərbaycan xalqının müstəqillik uğrunda mübarizəsinin ən şərəfli və ağrılı səhifələrindən biridir. Bu hadisə nəticəsində xalqımız müstəqillik üçün nə qədər böyük bir bədəl ödəməli olduğunu anladı. Şəhidlərimizin qəhrəmanlığı milli ruhun möhkəmlənməsinə və azadlıq mübarizəsinin güclənməsinə səbəb oldu. Bu gün hər il yanvarın 20-də Şəhidlər Xiyabanı ziyarət edilir, şəhidlərin xatirəsi ehtiramla yad olunur.

20 Yanvar faciəsi Azərbaycan ədəbiyyatı, musiqisi və incəsənətində geniş əks olunub. Bu hadisələrə həsr olunmuş şeirlər, romanlar və musiqi əsərləri yaradılmışdır. Mədəniyyət xadimləri bu faciənin ağrı-acısını əsərləri vasitəsilə gələcək nəsillərə çatdırmağa çalışmışlar.

20 Yanvar faciəsi təkcə Azərbaycanın yox, bütövlükdə azadlıq uğrunda mübarizə aparan xalqların tarixində əhəmiyyətli bir dönüş nöqtəsidir. Bu hadisələrdən sonra Azərbaycan xalqı daha qətiyyətlə müstəqillik yolunda irəliləmiş və 1991-ci ildə öz dövlət müstəqilliyini bərpa etmişdir. Şəhidlərimizin xatirəsi xalqımızın yaddaşında əbədi yaşayacaq və onların fədakarlığı heç vaxt unudulmayacaqdır. 

Şərif Hüseynov

Suraxanı rayonu, M.Mehdiyev adına 280 nömrəli tam orta məktəbin tarix müəllimi

Sozcu.info