Praqada dördtərəfli görüş baş tutdu. Bu görüşün sonunda deklarasiya imzalandı. Danışıqlar iki hissədən ibarət olmaqla 5 saata yaxın davam etdi. Hazırda razılaşdırılmış deklarasiya mətni bütün dünyada ciddi müzakirə predmetinə çevrilib.

Öncə onu qeyd edim ki, Praqa bəyanatı pozitiv hava yaratması baxımından önəmlidir. Ərazi bütövlüyü və suverenliyin qarşılıqlı tanınmasının deklarativ də olsa elanı təbii ki, müsbət qiymətləndirilməlidir. Burada xüsusilə onu da nəzərə almaq lazımdır ki, bu sənədin hüquqi bağlayıcılığı demək olar ki, yoxdur. Çünki sözügedən deklarasiyanın altında nə Azərbaycan prezidentinin, nə də Ermənistan baş nazirinin imzası var.

Amma burada bir məsələ diqqətdən yayına bilməz. Baxsaq görərik ki, dövlətlərin qarşılıqlı ərazi tanıması BMT Nizamnaməsi və 1991-ci il Almatı Bəyannaməsi ilə (MSB-nin məqsəd və prinsipləri haqqında) əlaqələndirilir. Buradan belə aydın olur ki, əslində bu dördtərəli yekun bəyanatın mətni Paşinyanı daxili siyasətdə rahatlatmağa, Azərbaycanla sülh yolunda daha qəti, konkret və sürtəli addımlar atmağa hesablanıb.

Çünki əgər xatirinizdədirsə, erməni baş nazir 44 günlük müharibədən sonra son həftələrə kimi Azərbaycanın regionda yaratdığı yeni geosiyasi konfiqurasiya qarşısında aciz vəziyyətə düşdüyü üçün çulunu sudan quru çıxarmaq və daxildə ona qarşı "xəyanət" damğasından qurtulmaq məqsədilə davamlı olaraq "Ermənistan Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü məndən əvvəl tanıyıb" deyirdi.

Yəni Ermənistanın BMT Nizamnaməsində əksini tapmış müddəaları, prinsipləri qəbul etdiyini söyləməsi Paşinyanın mövqeyinə beynəlxalq dəstəyin daha nümayişkəranə və açıq forması deməkdir ki, bu da deyildiyi kimi, rəsmi İrəvanın davamlı sülh üçün daha cəsarətli addımlar atmasına hesablanmış ola bilər. Buradan da görünür ki, Qərb Paşinyanın Ermənistan daxilində öz mövqelərini qoruyub saxlamasında maraqlıdır.

Bununla da rəsmi Bakı Rusiyanın İrəvana qarşı Azərbaycanın maraqlarının nəzərə alındığı gediş etməsi üçün minbit zəmin hazırladı. Çünki Əliyev Qərbin Azərbaycana qarşı cəbhə almasına imkan vermədiyi halda, Paşinyan bunun əksini etdi.

Təbii ki, Azərbaycan üçün ən vacib məsələ onun suveren ərazilərinin Ermənistan tərəfindən tanınması məsələsi idi ki, bunu da Avropa İttifaqı kimi beynəlxalq qurum və Avropa Birliyinin ən aparıcı üzvü, eyni zamanda bu qurumun hazırkı sədri Fransanın iştirakı ilə Nikol Paşinyan bəyan etdi.

Bu o deməkdir ki, Praqa bəyanatından sonra Ermənistan rəsmi şəkildə qəbul edir ki, Qarabağ Azərbaycanın tərkib hissəsidir, - bunu Fransa da, Aİ də qəbul edir, - bir də heç vaxt rəsmi İrəvan danışıqlar masasında məsələ qaldıra bilməz ki, Azərbaycanda yaşayan ermənilərin hüquqları, təhlükəsizlik məsələsi necə olacaq. İstər son Ağdam səfəri zamanı, istərsə də Praqada yerli jurnalistlərə müsahibəsində Prezident İlham Əliyevin dediyi kimi, Azərbaycanın Qarabağ regionunda yaşayan erməni əhalisi bizim vətəndaşlarımızdır və biz onların həyatını necə qaydaya salacağımızı heç bir beynəlxalq mərkəzlə müzakirə etməyəcəyik.

Ermənistan əgər bundan sonra Azərbaycana qarşı yenə ərazi iddiaları ilə çıxış etsə, o zaman təbii ki, babalı Ermənistanın boynuna. Çünki belə nəticə çıxacaq ki, Ermənistan üçün heç bir sənəd, heç bir beynəlxalq hüquq, norma və prinsip işləmir. Belə olan təqdirdə Ermənistan hərbi-siyasi rəhbərliyi Azərbaycana Dəmir yumruğunu növbəti dəfə işə salmaqdan başqa seçim buraxmayacaq.