Zəngilan Azərbaycan Respublikasının qədim və strateji baxımdan mühüm bölgələrindən biridir. Bu torpaq həm tariximizdə, həm də bu günümüzdə xüsusi yer tutur. Zəngilanın coğrafiyası, təbiəti, insanları və keçdiyi tarix boyu yaşadığı hadisələr Azərbaycan xalqının gücünü və dözümünü əks etdirir. Bu gün Zəngilan yenidən dirçəlir, sabaha doğru inamla addımlayır və gələcək nəsillərə ümidverici bir simvol kimi formalaşır.

Keçmişdə Zəngilan Azərbaycan mədəniyyətinin, dini və tarixi dəyərlərinin qorunduğu bölgələrdən biri olmuşdur. XIX əsrin əvvəllərində Qafqazın Rusiya tərəfindən işğalından sonra Zəngilan Zəngəzur qəzasının tərkibinə daxil edilmişdi. O zaman ərazi inzibati cəhətdən yenidən bölgüyə məruz qalmış, lakin xalq öz milli kimliyini qorumağı bacarmışdır. Bu illərdə bölgədə çoxlu tarixi və dini abidələr mövcud idi — məscidlər, türbələr, ziyarətgahlar və qədim qalalar bu ərazinin mədəni irsini yaşadırdı.

XX əsr Zəngilan üçün sınaqlar dövrü olmuşdur. 1920-ci ildə bolşeviklərin köməyi ilə ermənilər Zəngəzur qəzasını işğal etdilər və bunun nəticəsində Zəngilan Azərbaycanın qərb sərhədlərində mübahisəli bölgəyə çevrildi. 1993-cü ildə Ermənistan ordusunun növbəti hücumu nəticəsində Zəngilan yenidən işğala məruz qaldı. O zaman zəngilanlılar 67 gün mühasirədə qaldılar, qəhrəmanlıqla vuruşdular, amma çoxlu şəhid verdilər. Minlərlə ailə doğma torpağını tərk etmək məcburiyyətində qaldı. Bu hadisə Zəngilan tarixinin ən ağrılı səhifələrindən biri kimi yadda qaldı.

 Lakin bu torpaqların azadlıq günü gəldi. 2020-ci il sentyabrın 27-də başlayan Vətən müharibəsi zamanı Azərbaycan Ordusu böyük qələbə qazandı və 20 oktyabr 2020-ci ildə Zəngilan şəhəri işğaldan azad edildi. Həmin gün bütün Azərbaycan xalqı üçün qürur, sevinc və tarixə qızıl hərflərlə yazılan bir gün oldu. Bundan sonra Azərbaycan Prezidenti cənab İlham Əliyevin sərəncamı ilə 20 oktyabr Zəngilan şəhəri günü kimi təsis edildi. Bu tarix artıq Zəngilanın azadlıq və yenidən doğuluş günü kimi qeyd olunur.

           Hazırda Zəngilan rayonunda genişmiqyaslı bərpa və quruculuq işləri aparılır. “Böyük Qayıdış” proqramı çərçivəsində Ağalı kəndində ilk “Ağıllı kənd” layihəsi həyata keçirilmişdir. Bu kənddə müasir texnologiyalar tətbiq olunur: günəş panelləri, su elektrik stansiyaları və “yaşıl enerji” sistemləri vasitəsilə ekoloji təmiz və dayanıqlı həyat şəraiti yaradılmışdır. Artıq Ağalı kəndinə yüzlərlə sakin geri qayıtmış, yeni evlərinə köçmüş və öz doğma torpaqlarında həyatı yenidən qurmuşlar. Gələcəkdə bu layihənin davamı olaraq  Zəngilanın digər kəndlərində də analoji layihələr həyata keçiriləcək.

           Zəngilan həm də mühüm nəqliyyat mərkəzinə çevrilməkdədir. Burada inşa edilmiş Zəngilan Beynəlxalq Hava Limanı regionun strateji əhəmiyyətini daha da artırmışdır. Bu hava limanı bütün növ təyyarələrin qəbuluna imkan verir və beynəlxalq səviyyədə uçuşların həyata keçirilməsini təmin edir. Həmçinin Horadiz–Zəngilan–Ağbənd dəmir yolu və Zəngilan–Horadiz avtomobil yolu vasitəsilə bölgə ilə ölkənin digər əraziləri arasında iqtisadi əlaqələr möhkəmlənəcək. Bu yollar gələcəkdə həm ticarətin, həm də turizmin inkişafına böyük təkan verəcək.

          Bərpa işləri təkcə infrastrukturla məhdudlaşmır. Heydər Əliyev Fondu tərəfindən Zəngilan şəhər məscidi tamamilə bərpa olunmuşdur. İşğal dövründə dağıdılmış bu tarixi məscid indi yenidən ibadət və mənəviyyat ocağına çevrilmişdir. Bununla yanaşı, yeni məktəblər, bağçalar, yaşayış kompleksləri və ictimai obyektlər inşa olunur. Zəngilan artıq müasir şəhər simasını qazanır.

          İqtisadi baxımdan da Zəngilan dirçəlir. “Dost Aqropark” layihəsi vasitəsilə bölgədə kənd təsərrüfatı və istehsal sahələri inkişaf etdirilir. Bu aqroparkda minlərlə insan işləyəcək, yerli məhsullar “Made in Qarabağ” brendi ilə dünya bazarına çıxarılacaq. Bundan başqa, turizm sahəsində də yeni obyektlər yaradılır. 2024-cü ildə açılan “Ağalı” hotel Zəngilanın turizm potensialını artıran mühüm layihələrdən biridir.

         Bu gün Zəngilan inkişaf və yenilənmə mərhələsindədir. Gələcəkdə burada müasir məktəblər, ali təhsil müəssisələri, sənaye zonaları və istirahət kompleksləri fəaliyyət göstərəcək. Zəngilanlılar öz doğma torpaqlarına qayıdacaq, burada işləyəcək, yaşayacaq və gələcək nəsillər üçün firavan həyat quracaqlar.

          Nəticə etibarilə, Zəngilanın keçmişi dərs, bu günü qürur, gələcəyi isə ümiddir. Bu torpağın azadlığı uğrunda canını qurban verən qəhrəmanların ruhu bu gün dirçələn Zəngilanda yaşayır. Biz keçmişimizi unutmadan indiki günü dəyərləndirəcək və gələcəyə doğru daha güclü addımlayacağıq. Zəngilan artıq yalnız bir şəhər deyil — o, Azərbaycan xalqının dözümünün, iradəsinin və qələbə ruhunun canlı rəmzidir. 

Fərəh Hüseynova 

Suraxanı rayonu, 141 nömrəli  tam orta məktəbin direktoru 

Sozcu.info