8-11-2024, 10:40
5-11-2024, 21:00
30-10-2024, 18:46
25-10-2024, 19:08
24-10-2024, 21:29
Rəsmi İrəvanın yarıtmaz daxili və xarici siyasəti Ermənistanın qarşısına daha ciddi geosiyasi, hərbi və iqtisadi problemlər çıxarmaqdadır. Ekspertlər bununla bağlı apardıqları analizlərində maraqlı tezislər irəli sürürlər. Onların hər biri üçün xarakterik olan cəhət Cənubi Qafqazın müstəqilliyi sırf simvolik xarakter daşıyan, faktiki olaraq kənardan idarə olunan bu forpost ölkəsində siyasi ziddiyyətlərin yeni səviyyəyə yüksəlməsi ilə bağlıdır. Əsl səbəbkar kimi Nikol Paşinyanın hakimiyyətə gəlişi zamanı verdiyi vədlərlə əməlləri arasında uçurumun yaranması göstərilir. Məsələn, korrupsiya ilə mübarizə, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli, siyasi opponentlərə qarşı qərəzli davranmama, Rusiya ilə əlaqələrə zərər verməmə və s. kimi sözlərə əməl edilmir. Əvəzində, Ermənistanın siyasi səhnəsində yerliçilik meylləri daha da güclənir. Klanlar arasında mübarizə kəskinləşir. Siyasi mövqeyinə görə adamları həbsə atırlar. Bütün bunlar iqtisadi durumun daha da ağırlaşması və xarici siyasətdə fiaskoların artması ilə müşayiət olunur. Bu cür gedişat Ermənistanın siyasi mühitini hansı istiqamətlərə apara bilər? Bu məsələ üzərində geniş dayanmağa ehtiyac görürük.
Parçalanma: "inqilab”dan sonrakı uçurum
Nikol Paşinyanın hakimiyyətə gəlməsinin Ermənistanda siyasi böhranı daha da dərinləşdirdiyini artıq ekspertlər açıq etiraf edirlər. Öncə "erməni məxməri inqilabı” ifadəsini işlədənlər indi baş verən hadisələrin əsl mahiyyəti barədə baş sındırırlar. Onlar daha çox erməni siyasi mühitində meydana çıxan parçalanmanın məzmununu müəyyənləşdirməyə çalışırlar. Bir qayda olaraq belə nəticə alınır ki, Ermənistanda yeni siyasi mərhələ başlayıb. Onun başlıca xüsusiyyəti ziddiyyətlərin kəskinləşməyə doğru getməsi və bunun fonunda elektoratın monolitliyinin birdəfəlik pozulmasından ibarətdir. Hazırda Ermənistan üçün elə bir məsələ yoxdur ki, cəmiyyət yekdil fikirdə olsun. Bir problemdən başqa – Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllində rəsmi İrəvanın fəaliyyəti yarıtmazdır.
Münaqişənin həllinə yanaşmada da fərqlər getdikcə özünü daha çox göstərir. Bir qrup Azərbaycanla dil tapmağın zəruriliyini anlayır. Digərləri isə qətiyyətlə buna qarşı çıxırlar. Hələlik barışmaz mövqedə olanlar çoxluq təşkil edir. Ancaq Ermənistanın dövlət olaraq tənəzzülə uğraması və sonu görünməyən hakimiyyət uğrunda mübarizə isteriyası tamamilə fərqli psixoloji şərait yarada bilər. İndi siyasi səhnədə müşahidə edilən proseslərin analizi bu qənaətin doğruluğuna dəlalət edir.
Ekspertlər hesab edirlər ki, "cəmiyyət üçün gizli təhlükələr yüksək səviyyədədir” və "siyasi böhranın bərpa edilməsi çoxlu sayda faktorlara görə baş verə bilər” (bax: Дмитрий Офицеров-Бельский. Внутриполитические волнения в Армении: что дальше? / РСМД, 21 avqust 2018). Həmin faktorlar sırasında aşağıdakılar vurğulanır:
Birincisi, növbədənkənar seçkilərə hazırlıq siyasi mübahisələr olmadan keçməyəcək ki, bu da seçkinin nəticələri elan olunduqdan sonra münaqişəyə çevrilmə şansına malikdir.
İkincisi, katolikos II Qareginin şəxsiyyəti ilə bağlı yaranmış münaqişəli situasiya təhlükə yaradır. Keşişin istefasını "Yeni Ermənistan – yeni patriarx” hərəkatının nümayəndələri tələb edirlər.
Üçüncüsü, hakimiyyətdə olan koalisiya çox dayanıqsızdır. Haqik Sarukyanın əldə olunan razılığa yenidən baxmağa hazırlaşması praktiki olaraq şübhə doğurmur.
Dördüncüsü, Ermənistanda situasiyanı sabitlikdən çıxaran məsələ Dağlıq Qarabağda hərbi vəziyyətin kəskinləşməsi ola bilər (bax: əvvəlki mənbəyə).
Bu cür daxili ziddiyyətlərin fonunda ölkədə siyasi güclərin palitrası və onlar arasındakı münasibətlərin məzmunu gərginliyin artması ehtimalını xeyli yüksəldir.
Maraqlıdır ki, N.Paşinyanın hakimiyyətə gəlişi ilə sürətlə erməni siyasi mühiti həm parçalandı, həm də ziddiyyətlərin sayı artdı. Bu, ona dəlalət edir ki, cəmiyyətdə uzun müddət siyasi ziddiyyətlər mövcud olub və onları yalnız süni yolla ört-basdır etməyə çalışıblar. Əslində isə erməni cəmiyyəti fərqli siyasi düşərgələrə bölünüb.
İndiki mərhələdə siyasi qüvvələrin başlıca olaraq respublikaçılar, hazırkı prezidentin tərəfdarları, H.Sarukyanı müdafiə edənlər və N.Paşinyanın tərəfdarları kimi qruplara bölündüyündən bəhs edirlər (bax: əvvəlki mənbəyə). Bunların hər birinin siyasi gözləntiləri də fərqlidir.
Respublikaçılar və prezident tərəfdarları ölkədə daha aydın siyasi dinamikanın yaranmasına ümid edirlər.
H.Sarukyanın tərəfdarları daxil olduqları komandaya sadiqlik nümayiş etdirirlər.
N.Paşinyanın qrupu isə özünü sığortalamağa və başqa siyasi qüvvələr arasında tərəfdar tapmağa çalışır.
Radikalların aqibəti: qapalı dairə
Daha çox maraq doğuran Nikol Paşinyanın ehtiyatlanması və özünə siyasi tərəfdaş axtarışında olmasıdır. Görünür, N.Paşinyan öz hakimiyyətini saxlamaq və sərt addımlar atmaq üçün xalqın etimadını qazanmaq məsələsindən çəkinir. O, son anda cəmiyyətin bu kimi qeyri-populyar addımları dəstəkləyəcəyinə inanmır. Buna görə də əlavə siyasi baza yaratmağa çalışır.
Başqa səbəb qismində N.Paşinyanın komandasının monolit olmamasını göstərirlər. Əksinə, onlar öz liderləri ətrafında rəqabət mühiti yaradıblar. Belə çıxır ki, N.Paşinyanın öz qrupu arasında qeyri-sağlam rəqabət mühiti yaranıb ki, bunun da hansı nəticələr verə biləcəyi bəlli deyil. Məsələn, artıq məlumdur ki, N.Paşinyan bir sıra tərəfdarları ilə yollarını ayırmaq niyyətindədir. Buna görədir ki, baş nazirin ətrafında olanlardan bəziləri H.Sarukyanla yaxınlaşmağa cəhd edirlər. Deyək ki, S.Mikaelyan "Sarukyan” bloku ilə birlikdə kriminal avtoritet A.Banduryanın həbs cəzasının ləğv edilməsi üçün məhkəməyə müraciət edib.
N.Paşinyanın tərəfdarları sırasında prezident Armen Sarkisyana meyl edənlər də vardır. Onlardan daha çox Təhlükəsizlik Şurasının katibi Armen Qriqoryanın adı çəkilir (bax: əvvəlki mənbəyə). Ondan başqa, xarici işlər naziri Zöhrab Mnatsakanyanın da prezidentə daha çox yaxın olduğundan yazırlar. A.Sarkisyanın, ümumiyyətlə, erməni diplomatları arasında nüfuzunun yüksək olduğu vurğulanır. Təbii ki, Serj Sarkisyana meyl edən "paşinyançılar”ı müdafiə edənlər də az deyil. Bu səbəbdən deyə bilərik ki, prezident tərəfə keçmək istəyənlərin sayı daha çoxdur.
N.Paşinyanın qrupunda müşahidə edilən bu cür "mərkəzdənqaçma” tendensiyasına səbəb nə ola bilər?
Şübhəsiz, burada başlıca səbəb N.Paşinyanın uğursuz daxili və xarici siyasətidir. O, hakimiyyətə gələndə verdiyi sözlərə əməl edə bilmir. Cəmiyyət artıq əmindir ki, N.Paşinyan korrupsiyaya qarşı səmimi mübarizə aparmır. Bu, daha çox simvolik xarakter daşıyır, bir çox hallarda isə uğursuz olur.
Bunun əvəzində açıq görünür ki, N.Paşinyan hakimiyyətinə təhlükə ola biləcək siyasi fiqurları zərərsizləşdirməyə çalışır. Onların sırasında keçmiş prezident Robert Koçaryan da var. Eyni zamanda, S.Sarkisyanın tərəfdarlarının həbsi davam edir. Bu proses R.Koçaryanın siyasi fəaliyyətə qayıtmasına təkan verməkdədir. Artıq Ermənistanda onun tərəfdarları bu barədə danışırlar. Bütün bunlar Ermənistan cəmiyyətində "Qarabağ klanı” ilə mübarizə adı altında dərk edilir. Yəni cəmiyyət faktiki olaraq yerliçilik prinsipi üzrə iki düşərgəyə bölünüb.
N.Paşinyanın mövqeyini laxladan digər faktor xarici siyasətdə getdikcə daha çox hiss edilən qeyri-müəyyənlikdir. Moskva yeni hakimiyyətdən narazıdır. Rusiyalı ekspertlər bunu açıq ifadə edirlər. İki ölkə rəhbərliyinin görüşündən Kremlin məmnun olmadığı vurğulanır (bax: məs., əvvəlki mənbəyə).
Digər tərəfdən, ekspertlər Fransanın Ermənistanın siyasi həyatında daha çox təsirə malik ola biləcəyi barədə danışırlar. Payızda Fransa prezidenti Emmanuel Makronun İrəvana səfəri bu səbəbdən maraq doğurur. Eyni zamanda, Fransa bütövlükdə qlobal geosiyasi proseslərdə fəallığını artırmağa çalışır. Təbii ki, Moskva özünün ənənəvi nüfuz məkanında başqa bir güclü oyunçunu görmək istəməz.
Bundan qaynaqlanan ziddiyyət Ermənistanın siyasi mühitinə təsir edir. Bir sıra siyasətçilər ondan uzaqlaşmağa və ənənəvi Moskva xəttini tutmağa meyllənirlər. Bu proses Rusiyanın Ermənistana təsir rıçaqlarının çox olması fonunda normal görünür. Burada KTMT-nin baş katibi Yuri Xaçaturova qarşı Ermənistanın hazırkı rəhbərliyinin davranışını da unutmaq olmaz. Moskva bu addımı hərbi blokun nüfuzdan salınması kimi qəbul edib.
Bütün bunlardan aydın olur ki, Ermənistanın siyasi səhnəsi qarşıdurmalarla zəngindir. Belə proqnozlaşdırılır ki, seçkidən sonra bütün bu məqamlar daha kəskin şəkildə özünü göstərə bilər. Bu zaman N.Paşinyan öz hakimiyyətini legitimləşdirsə, koalisiya və prezidentlə münasibətləri balanslaşdırsa belə, o, çoxlu sayda güzəştlərə getməlidir. Ancaq N.Paşinyan buna hazırdırmı? Və onun siyasi güzəşt sərhədi haradan keçir? Rusiya nə dərəcədə erməni hakimiyyətinə sərbəstlik verəcək? Bu sualların heç birinin cavabı aydın deyil. Geosiyasi mübarizənin daha da gücləndiyi bir mərhələdə belə bir vəziyyət Ermənistana ciddi problemlər yarada bilər.
