Vidadi İsayev rayonu zibillik yuvasına çevirib -
Videofakt
SON DƏQİQƏ!
Sahir Rüstəmov vəzifəsindən AZAD EDİLDİ
Türkiyə Ermənistanla sərhədin açılması üçün şərt qoydu
İlham Əliyev Qırğızıstan Prezidentinə Qarabağ atı hədiyyə etdi -
FOTOLAR
Ətin qiyməti 25 manat olacaq? -
AÇIQLAMA
Azərbaycan və Qırğızıstan prezidentləri birgə nahar ediblər
Azərbaycanın ilk ombudsmanı vəfat etdi
Türkiyə vətəndaşını şantaj edən şəxs həbs edildi
Müdafiə nazirinin keçmiş müavininin 1 milyard rubl rüşvət aldığı deyilir
Xaricdən gətirilən kartof ölkə daxilində 2 dəfə baha satılır –
RƏQƏMLƏR
ŞAD XƏBƏR! Laçına yol açıldı...
İlham Əliyev quru sərhədinin açılması ilə bağlı danışıb
Əvvəlki
Sonrakı
Kəmaləddin Heydərova məxsus olduğu deyilən 357 milyonluq şirkət məhkəmə qarşısında
18-04-2024, 19:45
Paşinyan istefa verir
1-04-2024, 15:01
Nardaran və Maştağada əməliyyat
– Müsəlman Birliyi Hərəkatının üzvü saxlanıldı / FOTO
16-03-2024, 14:33
VƏTƏNDAŞLARIN NƏZƏRİNƏ: Artıq üç uşağı olan şəxslər...
14-03-2024, 23:00
Neft bazarında çalxalanma: Bahalaşma Azərbaycan üçün nə vəd edir?
11-03-2024, 15:40
Axtarış...
Baş Səhifə
Prizma
Siyasət
Sosial
Gündəm
Problem
Müsahibə
Region
Təhlil
Hadisə
Kriminal
İqtisadiyyat
Araşdırma
Ölkə
“Multikulturalist” qiptilər – Fironların mağmun xalqı
Dünən Misirdə iki kilsə partladıldı. Terror hadisəsinin məsuliyyətini İŞİD öz boynuna götürdü. Misirin ən güclü islami cərəyanlarından olan "Müsəlman qardaşları” isə bu hadisəni pislədi.
Ölkə rəhbərliyinin də baş verənlərə laqeyd qalmayacağı anlaşılır. Misirdən gələn xəbərlərə görə, artıq ölkədə 3 ay boyunca hərbi vəziyyət elan edilib. Böyük ehtimalla, vətəndaş qarşıdurması bəhanə edilərək, 3 aydan sonra da hərbi vəziyyətin müddəti uzadılacaq.
Əslində qiptilərə qarşı Misirdə bu cür terror aktının törədilməsi yeni hadisə də deyil. 2010-cu ildən başlayaraq, ölkədə tez-tez bənzər gərginliklər yaşanır, kilsələr partladılır, insanlar ölür. Məlumata görə,
son 7 il ərzində Misirdə, nə az nə çox, düz 33 dəfə kilsə partladılıb.
Hücumların ən çox yaşandığı dövr isə Hüsnü Mübarəkin hakimiyyətdən devrilməsilə yaranan avtoritar boşluq zamanlarına düşür.
Kilsələrə qarşı törədilən terror hadisələrində hədəf seçilən əsas sosial qrup isə, təbii ki, qibtilərdir.
Bəs, görəsən, xristian qiptilərlə dindar müsəlmanları üz-üzə gətirən nədir? Ümumiyyətlə, qiptilər kimdir və Misirdə niyə sevilmirlər?
Qiptilər yerli Misir xalqıdır. Qədim dünyanın ən böyük mədəniyyətini yaradan Misirin əsl sahibləri onlar idi. İndisə nə dilləri var, nə də suveren hüquqları.
Prinsipcə, heç adları da yoxdur. Hazırda tanındıqları ad belə milli mənsubiyyətlərini deyil, coğrafi özəlliklərini göstərir.
Necə ki, biz də bu gün azərbaycanlı adıyla tanınırıq.
Qipti
sözünün etimologiyasına nəzər salsaq, onun yunanca "
Aigaiou huptiōs” (A
ἰγαίου
ὑπτίως
)
sözündən əmələ gəldiyini görə bilərik. "Aigaiou huptiōs”-
"aşağı Egey”,
yaxud "
Egey dənizinin aşağısı”
deməkdir. Bütün insanlar kimi, yunanlılar da dünyaya öz nöqteyi-nəzərindən baxdıqlarından, Egey dənizini keçərək, Misirə getdikləri üçün bu ərazilərdə yaşayanları o cür adlandırıblar.
Bu gün Qərb dünyası da Misiri məhz həmin adıyla tanıyır. Misirin Qərb ölkələrindəki adının
"Egypt”
olması da bundan qaynaqlanır. Dolayısıyla, hazırda etnik azlıq olmalarına və hakimiyyətdən uzaq tutulmalarına baxmayaraq, yaşadıqları ölkəyə öz adlarını verən qiptilərin birdən-birə hakim xalqdan əzilən etnik azlığa çevrilməsi isə səbəbsiz deyil. Bunun ən başlıca səbəblərindən biri qədim misirlilərin böyük mədəniyyət yarada bilmələrinə rəğmən, özgələrini, eynilə bizim kimi, həddindən ziyadə xoş görmələri, rahatlıqla yad mədəniyyəti mənimsəmələri, xarici dəyərlərə asan adeptasiya və hətta assimilyasiya prosesi keçirmələridir.
Başqa təbirlə desək, qiptilər də öz dövrlərinin multikulturalist xalqı idi.
Qiptilərin tarixin yaddaşında qalan ilk xarici təsirlərə uyğunlaşmaq təcrübələri Makedoniyalı İsgəndərin bu ölkəni işğalından sonra başlayır.
O dövrdən sonra uzun müddət yunan mədəniyyətinin əsarətində qalan qədim misirlilər həm də xristianlığı ilk qəbul edən millətlərdən olublar.
Təbii ki, "multikulturialistlik"lərinin sayəsində.
Dünən partladılan İsgəndəriyyə kilisəsi də xristianlıq tarixinin ən qədim məbədgahlarından sayılır. İsa peyğəmbərin həvvarilərindən olduğu sanılan
əziz Markosun
bizim eranın 46-cı ilində İsgəndəriyyəyə gətirdiyi xristianlıq uzun illər yunanlar tərəfindən xoş görülməmiş, aşağı sinifin dini olduğu üçün qibtilər arasında yayılmasına da əngəl olunmamışdır.
Daha sonra yunanlar xristianlığı qəbul etdiklərində isə qibtilərin xristianlığı bəyənilməmişdir.
Bəhanə üçün isə çox sadə bir səbəb göstərilmişdir-
qibtilər niyə İsa peyğəmbərin anadan müqəddəs doğulduğunu, öldürülərkən də müqəddəsliyini itirmədiyinə inanırlar?
Qeyd edək ki,
qipti xristianlığı
ilə
ortodoks xristianlığı
arasındakı fərq birincilərin
monofizit
, ikincilərin isə
diofizit
inanışına sahib olmalarıdır. Qiptilərin inandığı monofizit inancına görə, İsa peyğəmbər anadan Allah kimi doğulub,
Allah kimi yaşayıb, öldürüləndə də elə Allah idi. Bu məntiqlə, Məryəm də "Allahın anası" olurdu.
Monofiziti inkar edən
diofizitlər isə İsa peyğəmbərin insan kimi doğulduğunu, peyğəmbərlik veriləndən sonra Allahlaşdığını, çarmıxa çəkilərkən, yenidən insanlaşdığını düşünürlər
və məhz bu inanc fərqinə görə də qibtiləri dindən çıxmış sayırdılar.
Dini inancdakı bu incə nüans qibtilərin başına gələn bütün bəlaların da başlanğıcı olub
. Onlar xristian mühitindən təcrid edildiyindən Misirin müsəlmanların işğalına uğramasına öz dindaşları tərəfindən göz yumulub. Bir çox hallarda xristianlardan gördükləri təzyiqlər qibtilərin müsəlmanlara sığınmasına belə yol açıb.
İslam tarixinə görə, Məhəmməd peyğəmbərin dinə dəvət üçün məktub göndərdiyi dövlətlərdən biri də o dövrün Misir krallığı olub. Digər dövlət adamlarından fərqli olaraq, həmin Misir kralı Məhəmməd peyğəmbərin məktubunu xüsusi hörmət və izzətlə qəbul edib, hətta belə bir peyğəmbərin gələcəyini gözlədiyini də etiraf edib, amma müsəlmanlığa keçmək üçün zaman istəyib.
Yəni yenə də yarımçıq olsa belə, multikultiralizm nümayiş etdirib.
Daha sonra islamın ilk fəth etdiyi yerlərdən biri də elə Misir olub. 642-ci ildə İsgəndəriyyənin fəthi ilə başlayan Misir işğalı nəticəsində getdikcə bu coğrafiyada qiptilər azalıb, müsəlmanlar çoxalıb. Qiptilər İslam hakimiyyəti dövründə ağır cizyələr və xəraclar ödəyərək, varlıqlarını davam etdiriblər. Bu da bir çoxlarının ərəbləşməsinə səbəb olub.
Osmanlı arxivlərinə nəzər salsaq
, 1335-48-ci illərdə 4 milyon əhalisi olan Misirdə cizyə ödəyənlərin sayı 30 min idi.
17-19-cu əsrlərdə bu nisbət qiptilərin xeyrinə azacıq dəyişsə də, yenə azlıqda idilər-
3 milyon əhaliyə qarşı 150 min
. 1907-ci ilin rəsmi statistikasına görə isə Misirdə 11 milyon əhali yaşayırdı, onun 700 mini qipti idi.
1976-ci ildə qiptilərin sayında ciddi artım olur. Hardasa, 2.5 milyon. Misir əhalisi isə o vaxt 36 milyon idi.
Qiptilərin 20-ci əsrin ilk yarısındakı bu artımı səbəbsiz deyildi. Misirin Osmanlı imperiyasından ayrılmasında və müstəqillik elan etməsində qiptilərin böyük rolları vardı. O dövrün Qərb mədəniyyətinə daha tez adaptasiya olan
(
bu, qiptilərin multikulturalist xarakterindən irəli gəlirdi və onlar, müsəlmanlardan fərli olaraq, xristian Avropanın mədəniyyətinə "kafir icadı” kimi baxmırdılar
)
qiptilər qəzet və jurnallar çıxararaq, Misirin milli-azadlıq mübarizəsinin ideya daşıyıcısına çevrilmişdilər. Təsadüfi deyil ki,
1882-ci ildə Misir ingilis hegemoniyasına keçdikdən sonra qiptilər uzun əsrlər boyu ilk dəfə ölkə idarəçiliyində yer almağa başlayırlar.
1922-ci ilə qədər davam edən ingilis mandaçılığı dövründə qiptilər hətta iki dəfə ölkənin baş naziri postunda əyləşə bilirlər.
Bunlardan biri Butros Qalli (
BMT-nin sabiq eyni adlı baş katibinin babası
) 1908-ci ildə, digəri Yusif Vəhbi Paşa isə 1919-1920-ci illərdə bu vəzifəyə layiq görülürlər.
1922-ci ildə Misir müstəqilliyini elan edib Əhməd Fuad Paşa rəhbərliyi altında krallığını qurandan sonra qiptilərin hegemonluğu da zəifləyir. Buna baxmayaraq, intellektual imkanları və xarici dəstəkləri sayəsində yenə də Misir cəmiyyətindəki yerlərini tam itirmirlər
. Qiptilərin yeni dövrdə növbəti çətinlikləri 1952-ci ildən sonralara təsadüf edir.
Həmin il Misir Ərəb Respublikası qurulduqdan sonra, xüsusilə radikal ərəb millətçisi
Camal Əbdülnasir
dövründə qiptilər bir çox sahələrdən sıxışdırılıb uzaqlaşdırılırlar. Əbdülnasirin öldürülməsindən sonra hakimiyyətə gələn
Ənvər Sədat
ın dövründə bu basqılar daha da güclənir. Qibtilər bir də Hüsnü Mübarəkin zamanında rahat nəfəs ala bilirlər.
Hüsnü Mübarək onlara müəyyən siyasi azadlıqlar verməklə yanaşı, həm də nəvə Butros Qallinin BMT-nin baş katibi seçilməsində əvəzsiz rol oynayır.
Ərəb baharının yaşanmağa başlandığı 2010-cu illərdən sonra qiptilər öz tarixlərinin ən ağır dövrünü yaşayırlar. Yuxarıda da qeyd etdiyimiz kimi, son 7 ildə 33 dəfə kilsələri partladılıb. Hər an terrora məruz qalmaq təhlükəsi bir çox qiptinin ölkəni tərk etməsinə səbəb olub.
Ərəb baharından sonra 200 min qiptinin mühacirətə yollandığı təxmin edilir
. Ümumiyyətlə isə dünyada ən azı 20 milyon qiptinin yaşadığı bildirilir, onların böyük qismi isə Misirdən kənarda məskunlaşıblar.
Deməli, həm də mühacirət etmək məcburiyyətində qalıblar.
Bir sözlə, qiptilər bir vaxtlar özlərini Allah sayan fironların qoynundan çıxdığı toplumdur. Əslində onların indiki mağmun günə qalmasında da bu fironların yaratdığı istibdad rejiminin də mühüm rolu var. Məhz fironların öz ölkələrində yaydığı məzlumluğun sayəsində qiptilər qibtəedilməz tale ilə üzləşiblər.
Heydər Oğuz
Oxşar Xəbərlər
Misirdə üç günlük matəm elan olunub
Türkiyədə rus turistlərə qarşı terakt hazırlanır
Ankarada terror hadisəsi törədən qrupun adı açıqlandı
Pentaqon: "Parisdə baş vermiş terror aktının təşkilatçıları öldürülüb"
Xəbər lenti
Vidadi İsayev rayonu zibillik yuvasına çevirib -
Videofakt
Paltarlarınızı ağappaq edəcək ÜSUL
SON DƏQİQƏ!
Sahir Rüstəmov vəzifəsindən AZAD EDİLDİ
Kişi xəyanətini etiraf edən arvadını boğub öldürdü
Türkiyə Ermənistanla sərhədin açılması üçün şərt qoydu
İlham Əliyev Qırğızıstan Prezidentinə Qarabağ atı hədiyyə etdi -
FOTOLAR
Ətin qiyməti 25 manat olacaq? -
AÇIQLAMA
Azərbaycan və Qırğızıstan prezidentləri birgə nahar ediblər
Azərbaycanın ilk ombudsmanı vəfat etdi
Xocalıda insan qalıqları aşkar edilib -
FOTO
Türkiyə vətəndaşını şantaj edən şəxs həbs edildi
Müdafiə nazirinin keçmiş müavininin 1 milyard rubl rüşvət aldığı deyilir
Xaricdən gətirilən kartof ölkə daxilində 2 dəfə baha satılır –
RƏQƏMLƏR
ŞAD XƏBƏR! Laçına yol açıldı...
İlham Əliyev quru sərhədinin açılması ilə bağlı danışıb
Prezident İlham Əliyevin uğurla keçən Moskva görüşü
Dostluq, əməkdaşlıq və qarşılıqlı təhlükəsizlik
Müstəqillik illərində Azərbaycan ilə Rusiya arasında əlaqələr daha da inkişaf edib
Rusiya və Azərbaycan münasibətlərinin inkişafı
Hərbi qəniməti ŞƏXSİ MALI kimi istifadə etdi və... -
İTTİHAM VAR...
"WhatsApp"dan hamını sevindirəcək YENİLİK: Artıq internet olmadan... +
FOTO
TƏCİLİ!
Fransa təyyarəsi Bakı hava limanında qəza enişi etdi
Yeni qərar bazarı silkələdi:
Azərbaycanda ət bahalaşacaq
Bu dərmanlarla bağlı qadağa ləğv edilir
Göygöl Suvarma Sistemləri İdarəsinin 1 milyon manatlıq tenderinin adı var, özü yox… -
İLGİNC FAKTLAR
Əfv Məsələləri Komissiyasının növbəti iclası keçirilib
Sabiq baş pediatr özünü güllələdi -
RƏSMİ AÇIQLAMA
Prezident İlham Əliyevin Moskvada Rusiya Federasiyasının Prezidenti Vladimir Putin ilə görüşü
Rusiya ilə Azərbaycan arasında əlaqələr möhkəmləndirilir
Prezident 2 fərman imzaladı
Bu ərazilərə DOLU düşəcək, YAĞIŞ yağacaq -
Sabahın HAVASI
Ayın 25 və 26-sı ilə bağlı
CİDDİ XƏBƏRDARLIQ
Qadını benzinlə yandırdığı deyilən gənc vəzifəli şəxsin oğlu imiş
İlham Əliyev Sadır Japarovu qarşıladı
FOTOLAR
Paytaxtın bu ərazilərində yeni parklar salınacaq -
2026-cı ildən...
45 yaşlı kişinin qaçırdığı qız ailəsinə qaytarıldı -
Yenilənib
Azərbaycan və Qırğızıstan prezidentlərinin məhdud tərkibdə görüşü başlayıb
Görün Bayden 32 il əvvəl Azərbaycana hansı pisliyi edib -
Faktlar açıqlandı
Təhsildəki kütləvi repititorluq... -
Məktəblər NƏ İŞƏ YARAYIR?
Sabiq deputatın qardaşı oğlunun 350 min vergi borcu var -
Ramiz Mehdiyevin qohumudur
Vətən müharibəsi qazisi Türkiyədə öldü -
FOTO
"3 müəllimə tarix dərsini pozaraq sinifə daxil olub, övladımı təhqir və təhdid ediblər" -
ŞİKAYƏT / FOTO
Gürcüstandan idxal qadağası:
qoyun əti bahalaşacaq
Ermənistandan Rusiyaya növbəti rədd cavabı
Professorla Ali Attestasiya Komissiyası arasında nə baş verib?
Azərbaycanda polisə çağırılan kişi özünü öldürdü
Sarıməmmədov Pirallahının icra başçısı olmaq üçün hərəkətə keçib?.. -
İLGİNC İDDİALAR...
İcra Hakimiyyəti sabiq nazirdən 133 minə “BMW 520i” alır –
Bazardakı qiymətdən 17,5 min bahadır
Deputatın tikdiyi binanın əyilməsi ilə bağlı XƏBƏRDARLIQ: -
Komissiya yaradılması təklif edildi
"Borrel Gürcüstanın daxili işlərinə qarışır, Aİ siyasətçiləri həyasız və yalançıdırlar" -
Gürcüstanın Baş naziri
PRİZMA
Ənvər Börüsoyun adı gələndə…
MÜSAHİBƏ
1
2
3
4
5
6
Vahid Ələkbərovun keçmişi: "O, İdrisin cənazəsi ilə otaqda tək qaldı...."
- "Dedi ki, şalvarım cırıq olduğuna görə qalxıb oynaya bilmədim…”
Qatil əhmədləri elə televiziyaların belə proqramları yetişdirir...
-Müsahibə
Prezident İlham Əliyevin beynəlxalq media nümayəndələrinə verdiyi müsahibə
Prezident İlham Əliyevin “Euronews” televiziyasına verdiyi müsahibəsi
Zeynəb Xanlarovadan SƏRT SÖZLƏR:
"Sübut edin ki, demişəm uşaqpulu verilməsin, 50 ildir..." + VİDEO
Prezident İlham Əliyevin “Euronews” televiziyasına verdiyi müsahibə
TƏHLİL
"Rusiyanın bu ildən salamat çıxa biləcəyinə çox böyük şübhəm var" -
XAQANİ CƏFƏRLİ
SOSİAL
1
2
3
4
5
6
Paltarlarınızı ağappaq edəcək ÜSUL
Xocalıda insan qalıqları aşkar edilib -
FOTO
"WhatsApp"dan hamını sevindirəcək YENİLİK: Artıq internet olmadan... +
FOTO
Ayın 25 və 26-sı ilə bağlı
CİDDİ XƏBƏRDARLIQ
Paytaxtın bu ərazilərində yeni parklar salınacaq -
2026-cı ildən...
Qanda şəkəri salan meyvə
{sape_links}{sape_article}