Azərbaycan tarixində, Şamaxı və Quba, yaşanan soyqırımının acılarını dərin hiss etmiş iki önəmli şəhərdir. 1918-ci ildə bu bölgələrdə yaşanan vəhşət, yalnız Azərbaycan xalqının xatirəsində deyil, həm də dünya tarixində qara bir ləkə kimi yerini almışdır. Şamaxı və Qubada yaşanan qətliamların detallarını incəliyərək, tarixi bir məsuliyyət çərçivəsində keçmişin bu günə köçürülməsinin əhəmiyyətini vurğulayır.

Şamaxı, 1918-ci ildə, Daşnak və Bolşevik qüvvələrinin birgə hücumlarına məruz qalmış və böyük bir yıxıma məruz qalmışdır. Bu dövrdə, minlərlə günahsız insan, etnik kimlikləri səbəbiylə sistemli bir şəkildə qətlə yetirilmişdir. Şamaxıdakı qətliamlar, mülki əhaliyə qarşı acımasızca həyata keçirilmiş əməllərlə, insanlıq tarixindəki ən qaranlıq dövrlərdən birini təşkil edir. Şamaxı, bu hadisələrlə, Azərbaycan xalqının məruz qaldığı soyqırımının simvol şəhərlərindən birinə çevrilmişdir.

Ancaq, uzun illər boyu, bu qətliamların detalları Sovet idarəçiliyi altında gizli saxlanmış və beynəlxalq ictimaiyyətdən uzaqlaşdırılmışdır. İllər keçdikcə, yerli tarixçilər və araşdırmacılar, bu itirilmiş tarixin izini sürməyə və dünya ictimaiyyətinə açıqlamağa çalışmışlardır. Bu səylər, həm anma tədbirləri həm də akademik işlər vasitəsilə, Şamaxıda yaşananların unudulmaması və gələcək nəsillərə düzgün bir şəkildə köçürülməsi üçün önəmli addımlar olmuşdur.

Quba, 2007-ci ildə aparılan bir inşaat zamanı kəşf edilən kütlə məzarla, 1918 soyqırımının dəlillərini gün üzünə çıxaran başqa bir önəmli şəhərdir. Bu kütlə məzar, yüzlərlə insanın qalıqlarını içində barındırmaqda olub, aralarında qadın və uşaqların da olduğu bir çox günahsız mülki şəxsin, etnik kökənləri səbəbiylə qətlə yetirildiyinin əsas bir dəlilidir. Antropoloji araşdırmalar, bu şəxslərin çoxunun küt alətlərlə öldürüldüyünü və ya başqa vəhşilik metodları ilə həyatlarının sonlandırıldığını ortaya qoymuşdur.

Qubadakı kütlə məzarın kəşfi, dünya ictimaiyyətinin diqqətini bir daha Azərbaycanda yaşanan soyqırım hadisələrinə çəkmiş və bu mövzudakı fərqindəliyi artırmışdır. Eyni zamanda, bu kəşf, soyqırımının dəlillərini qoruma və anma işlərinin əhəmiyyətini də göstərir. Qubadakı kütlə məzar, tarixin qaranlıq səhifələrini aydınlatmaq və soyqırımı qurbanlarını anma baxımından önəmli bir mərkəzə çevrilmiştir.

Şamaxı və Qubada yaşananlar, yalnız Azərbaycan tarixinin bir hissəsi deyil, həm də insanlıq tarixinin bir yarasıdır. Bu hadisələrin düzgün bir şəkildə anlaşılması və tarix içindəki yerinin müəyyən edilməsi, tarixi bir məsuliyyətdir. Keçmişdə yaşanan acıların və faciələrin unudulmaması, gələcək nəsillərə köçürülməsi, bu cür hadisələrin təkrar yaşanmaması üçün böyük əhəmiyyət daşıyır.

Şamaxı və Qubadakı qətliamların anılması, Azərbaycan xalqının məruz qaldığı zülmü və acıları dünya ictimaiyyətinə duyurma səyinin bir hissəsidir. Bu anma fəaliyyətləri, həmçinin, tarix boyu insan hüquqları pozuntularına və etnik təmizliyə qarşı bir xəbərdarlıq funksiyası görür. Keçmişi düzgün bir şəkildə xatırlamaq və anlamaq, yalnız tarixi bir ədalət məsələsi deyil, həm də gələcəyə yönəlik bir ümid və sülh mesajıdır.

Azərbaycan, Şamaxı və Qubada yaşananları unutmama və dünya tarixinə düzgün bir şəkildə qeyd etmə məsuliyyəti ilə hərəkət edir. Bu, yalnız keçmişə hörmətin bir göstəricisi deyil, həm də daha ədalətli və sülhsevər bir dünya yaratma yolundakı qətiyyətdir.

Nizaməddin Ağcayev

Suraxanı rayonu, 118 nömrəli tam orta məktəbin direktoru

Sozcu.info