“Son nəticələr hələ də bəlli olmasa da, koronavirus pandemiyası və onun ətrafında gedən proseslər qlobal iqtisadiyyatda həm inkişaf etmiş və həm də inkişaf etməkdə olan ölkələrin böyük əksəriyyətində ciddi tənəzzülə səbəb olacaq”.
Bu fikirləri deputat, Milli Məclisin İqtisadiyyat, Sənaye və Sahibkarlıq Komitəsinin sədr müavini Əli Məsimli Musavat.com-a açıqlamasında bildirib.
 
 

“Dünya Bankı islahatları dəstəkləmək, özəl sektora kömək etmək, iş yerlərini saxlamaq üçün 15 ay ərzində dünyanın 100-dən çox ölkəsinə 160 milyard ABŞ dollarına qədər vəsait yönəldəcək”

 

Əli Məsimli
Millət vəkili qeyd edib ki, 2020-ci ildə qlobal Ümumi Daxili Məhsulun (ÜDM) 5,2 faiz, Azərbaycanın da aid edildiyi Şərqi Avropa regionunda 4,7 faiz, Azərbaycanda isə 2,6 faiz azalması gözlənir:
“Pandemiyaya məruz qalan 158 ölkənin əksəriyyətində 2020-ci ildə adambaşına düşən gəlirlər azalacaq, bu da milyonlarla insanın yenidən yoxsulluq içində qalmasına səbəb olacaq. Pandemiyanın təsir və fəsadlarını azaltmaq, əhalinin aztəminalı, həssas hissəsini qorumaq və gələcəkdə oxşar hadisələrin öhdəsindən asanlıqla gəlməkdən ötrü həm qlobal, həm regional, həm ayrı-ayrı ölkələr və həm də beynəlxalq təşkilatlar, xüsusən də beynəlxalq maliyyə-kredit təşkilatları ilə yeni mərhələnin məntiqinə uyğun surətdə işlək, səmərəli fəaliyyət göstərən əməkdaşlıq mexanizminin yaradılmasına böyük ehtiyac var. Bu, həm pandemiya bəlasından az itki ilə və maksimum tez yaxa qurtarılması və davamlı iqtisadi böyümənin təmin edilməsi, həm də pandemiyanın üzə çıxardığı və gərginləşdirdiyi bir sıra iqtisadi və sosial xarakterli problemlərin həllinin sürətləndirilməsi üçün islahatları genişləndirib, dərinləşdirməyi obyektiv zərurətə çevirib. Dünya Bankı islahatları dəstəkləmək, pandemiyaya qarşı cavab tədbirlərini inkişaf etdirmək, özəl sektora kömək etmək, iş yerlərini saxlamaq və sair üçün 15 ay ərzində dünyanın 100-dən çox ölkəsinə 160 milyard ABŞ dollarına qədər vəsait yönəldəcək. Bundan əlavə, iqtisadiyyatın bərpa edilməsinə, yoxsulları və həssas sosial təbəqəni qorumağa kömək etmək üçün qrantlar və ya güzəştli kreditlər şəklində 50 milyard dollar vəsait ayrılacaq”.
Ə.Məsimli qeyd edib ki, Azərbaycan pandemiyanın fəsadlarının aradan qaldırılması, iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrində və sosial sahədə yaranmış problemlərin həlli və yumşaldılmasının maliyyə yükünün bütün ağırlığını öz üzərinə götürmüş azsaylı ölkələrdən biridir:
“Bununla belə, indiki mürəkkəb şəraitdə neft-qaz və onunla bağlı kommunikasiya layihələri ilə yanaşı, islahatların dərinləşdirilməsi və qeyri-neft sektorundakı problemlərin həllinin sürtləndirilməsi, məşğulluğun genişləndirilməsi, kənd təsərrüfatı və onunla bağlı sahələrdə zəruri layihələrin reallaşdırılması, regionların su ilə təchizatı sahəsində yaranan problemlərin həllinin sürətləndirilməsi, ekoloji problemlərin həlli və sair bu kimi bir sıra zəruri layihələrin reallaşdırılmasını sürətləndirməkdən ötrü Dünya Bankı ilə əməkdaşlığın yeni tellərinin qurulması vacibdir”.
Deputat qeyd edib ki, bu baxımdan, iyunun 17-də Dünya Bankının təşəbbüsü ilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevlə bankın Avropa və Mərkəzi Asiya regionu üzrə yeni təyin olunmuş vitse-prezidenti xanım Anna Byerde, Cənubi Qafqaz üzrə regional direktoru Sebastian Molineus və bankın digər nümayəndələri arasında keçirilən videokonfrans bir sıra cəhətlərinə görə xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.

Əli Məsimli bildirib ki, həmin videokonfrans zamanı Prezident İlham Əliyev koronavirus pandemiyasının ölkəmizə təsiri, bu sahədə Azərbaycanın həm ölkə daxilində və həm də beynəlxalq səviyyədə gördüyü işlər və görüləcək tədbirlər, ölkədə həyata keçirilmiş islahatlar, onun ilkin nəticələri, eləcə də postpandemiya dövrünün hədəf və perspektivləri barədə diqqətçəkən fikirlər söyləyib:
“Dövlət başçısı bildirdi ki, karantin rejimi yumşaldılandan sonra xəstələnənlərin sayı artsa da, ümumiyyətlə götürüldükdə pandemiya dövründə Azərbaycan müsbət nəticələr göstərir. Prezident əlavə edib ki, “bu, son vaxtlar başlanmış çox ciddi islahatların yeni mərhələsi sayəsində mümkün olmuşdur. Burada əsas məsələ kölgə iqtisadiyyatının və qeyri-rəsmi məşğulluğun azaldılmasıdır. Kölgədə fəaliyyət göstərənlər ağ iqtisadiyyata keçməli olacaqlar”. Prezident daha sonra qeyd etdi ki, ötən il bizim vergi və gömrük orqanlarımız proqnozdan 600 milyon dollar əlavə vəsait toplayıblar. Əsasən də kölgə iqtisadiyyatının azaldılması sayəsində və bu proses davam edir. Cari ilin ilk 5 ayı ərzində vergi və gömrük orqanları proqnozdan 400 milyon manat artıq vəsait toplayıb. Bu, ticarət münasibətlərinin ciddi zərər gördüyü vaxtda baş verib. Əldə olunan həmin nəticələr bir daha göstərir ki, yaşadığımız mərhələ daha çox çevik olmağı, operativ qərarlar qəbul edilməsinin dairəsinin genişləndirilməsi, kölgədə fəaliyyət göstərənlərin getdikcə daha çox hissəsinin ağ iqtisadiyyata keçməsi hesabına həm büdcəyə xeyli əlavə vəsait cəlb etmək və həm də yığılıb qalmış problemlərin həllinin maliyyə təminatı üçün əlavə vəsait ayırmaqla, bu sahədəki işləri xeyli dərəcədə sürətləndirmək olar. Prezident xüsusi vuruladı ki, “biz həmin vəsaitləri pandemiyadan əziyyət çəkmiş insanlara lazımi dəstəyin göstərilməsi üçün ayırmışıq. Biz işsiz, aztəminatlı və pandemiyadan əziyyət çəkən sahələrdə, məsələn, turizm və digər sahələrdə çalışan yüz minlərlə insanın dəstəklənməsi üçün 2 milyard dollar həcmində sosial və iqtisadi paket təqdim etmişik. Təkcə kiçik sahibkarların sayı 600 minə yaxındır”. 
Əli Məsimlinin sözlərinə görə, bu videokonfrans zamanı Azərbaycan prezidentinin qaldırdığı məsələlər içərisində qarşıda duran vəzifələr də xüsusi yer tutur:

“Onların arasında “dayanıqlı inkişaf məqsədlərinə və enerji sektorundan asılılığın azaldılmasına nail olmaq kimi bir-birini şərtləndirən iki mühüm hədəf Azərbaycanın perspektivləri baxımından çox böyük taleyükü əhəmiyyətə malikdir. Bununla əlaqədar olaraq Prezident bildirdi ki, “Cənub Qaz Dəhlizi istismara veriləndən sonra, əlbəttə ki, Azərbaycanın enerji sektoru daha çox potensial qazanacaq. Qeyri-enerji sektoru onunla rəqabət apara bilməyəcək, lakin hesab edirəm ki, iqtisadiyyatımızın əsas aparıcı qüvvəsi özəl sektor olacaq”.
Deputat bildirib ki, koronavirus pandemiyası dünyanın gedişatını xeyli dərəcədə dəyişəcəyindən ilk növbədə neft iqtisadiyyatında əsaslı dəyişikliklər baş verəcək:
“Ona görə də islahatları genişləndirmək və dərinləşdirmək yolu ilə neft amilinin dominant rol oynadığı iqtisadiyyatdan insan amilinin və rəqəmsallaşmanın prioritet rol oynayacağı innovasiyalı inkişaf modelinə keçid prosesini maksimum sürətləndirməliyik. Bu kontekstdə pandemiya və postpandemiya dövründə də islahatları dərinləşdirib, iqtisadi azadlıqların genişləndirilməsi, kölgə iqtisadiyyatnın daraldılması işinin davam etdirilməsi, korrupsiya və monopoliyaya qarşı mübarizənin dairəsinin genişləndirilməsi, gücləndirilməsi və ona sistemli xarakter verilməsi, maliyyə aministiyası, kapitala aministiya verilməsi, sahibkarlığın qarşısında duran süni maneələrin aradan qaldırılması, qanunla qadağan olunmayan bütün sahələrdə sahibkarlığa geniş meydan verilməsi, xüsusən də kiçik və orta sahibkarlığın imkanlarından dolğun istifadə edərək regionların potensialının hərəkətə gətirilməsi, qeyri-neft sektoruna xarici sərmayənin cəlb edilməsi üçün əlavə tədbirlərin görülməsi, bank sisteminin real sektora yaxınlaşdırılması, faiz dərəcələrinin əlçatanlığının təmin edilməsi, yeni mərhələnin tələblərinə cavab verən azad, ədalətli məhkəmə sisteminin formalaşdırılması və sair bu kimi vasitələrdən səmərəli istifadə etməklə orta perspektivdə qeyri-neft sektorunda nəzərəçarpan, müsbət nəticələr əldə etmək mümkündür”. 
Komitə sədri digər məqamlara da diqqət çəkib:
“Qeyri-enerji sektoruna investisiya yatırılması və hazırda prioritet olan məsələlərə gəlincə, Prezident ümumi şəkildə indiki pandemiya dövründə iki əsas prioriteti qeyd etdi: Birincisi, şaxələndirməyə əsaslanan iqtisadiyyatın davamlı inkişafına nail olmaq lazımdır. İkincisi isə iqtisadiyyatın artımı daha çox iş yerləri ilə müşayiət olunmalıdır. Çünki Azərbaycan əhalisi artan ölkədir. Biz artıq 10 milyondan çoxuq. Əhali artır. Ona görə də xalqımız üçün daha çox iş yerlərinə ehtiyacımız var”.
Ə.Məsimli bildirib ki, həmin iki ciddi problemin həllinin magistral yolu da cəmiyyət həyatının bütün sahələrində islahatların genişləndirilməsi və dərinləşdirilməsindən keçir:
“Həmin islahatlar sayəsində potensial imkanlarımızı işə salıb idxal etdiyimiz malların 3-4 milyard dollarlığını Azərbaycanda istehsal etməyə başlasaq, eyni zamanda həm də qeyri-neft sektorunun ixracını ötənilki 1,9 milyard dollardan 5-6 milyard dollara çatdırmaq potensialımızdan dolğun istifadə etsək, onda taleyi xeyli dərəcədə dünya neft bazarının konyukturundan asılı vəziyyətdə olan manatın kəskin devalvasiya riskini etibarlı şəkildə aradan qaldıra bilərik”. 
Deputat qeyd edib ki, vidokonfrans zamanı Azərbaycan prezidentinin xüsusi yer ayırdığı məsələr arasında su təchizatı məsələsi mühüm əhəmiyyət kəsb edir:

“Preziden bildirdi ki, “ciddi şəkildə diqqəti cəmlədiyimiz sahələrdən biri də suvarma və su təchizatı ilə bağlı məsələlərdir. Mən gələcək su idarəetmə sistemlərimiz üçün yol xəritəsini yaratmaq məqsədilə Baş nazirin müavininin rəhbərlik etdiyi xüsusi hökumət komissiyası yaratmışam, bir çox nazir bu komissiyanın üzvüdür. Çünki təəssüf ki, infrastrukturun çox hissəsinin istismar müddəti bitib. Bəzi ərazilərdə bizim 40, hətta 50 faiz su itkimiz olur, təsəvvür edin, su resurslarının çatışmadığı bir ölkədə. Xüsusilə ötən il bizdə ciddi quraqlıq oldu. Bu il də həmçinin. Bilirsiniz, sudan bu cür sui-istifadə qəbuledilməzdir. Ona görə də hökumət bunun üzərində çalışır. Biz ilk addımlarımızı 1 və ya 2 ay ərzində atmağı planlaşdırırıq. Ona görə də maliyyələşmə, nəzarət və məsləhətləşmə baxımından mən Dünya Bankını bizim tərəfdaşımız olmağa dəvət etmək istərdim. Çünki sizin bu sahədə çox böyük təcrübəniz var. Ona görə də bu sahənin gündəliyimizə daxil ediləcək məsələlər arasında adını çəkərdim”.
Məsələ ilə bağlı Ə.Məsimli daha sonra bildirib ki, bu il su təchizatı ilə bağlı məsələlər xüsusilə ciddiləşdiyindən Milli Məclisin iclaslarında daha çox qaldırılan məsələlərdən birinə çevrilib.
Ona görə də deputat hesab edir ki, suvarma və su təchizatı ilə bağlı məsələlərin həllini sürtləndirməkdən ötrü həm Dünya Bankını daha geniş planda bu işə cəlb etməli, həm 2020-ci ilin İnvestisiya Proqramına yenidən baxılmalıdır. Həmçinin digər maliyyə mənbələrindən də istifadə edilməklə kritik vəziyyət yaranan yerlərdə bu problemin operativ həllinə nail olmaq lazımdır.