Son dövrlər qonşu Gürcüstan beynəlxalq nəqliyyat dəhlizlərinin yenilənənən güzərgahında önəmli mövqeyə gəlməyə çalışır. Məlumdur ki, Gürcüstan Qara dənizin şərq sahilində Anakliyada dərin dəniz limanı tikmək fikrində idi. Bu barədə Gürcüstanın baş naziri İrakli Qaribaşvili bildirmişdi. Onun fikrincə, bu, region üçün strateji və kommersiya baxımından əhəmiyyətli bir obyektdir.

Dəyəri 2,5 milyard dollar olan layihə şərqi Qara dəniz sahilində iri konteyner gəmilərini qəbul etmək qabiliyyətinə malik ilk dərin dəniz limanı olacaq. Anakliya regional əlaqəni gücləndirəcək və Gürcüstanın tranzit potensialını artıracaq. Bu, həmçinin Qara dənizin təhlükəsizliyini gücləndirməyə kömək edə bilər.

Beləliklə, Gürcüstan layihəyə nəfəs verməyə cəhd edir.

2016-cı ildə limanın tikintisi və istismarı üzrə müstəsna hüquqa malik olan Gürcüstan-Amerika şirkəti olan "Anakliya İnkişaf Konsorsiumu" tikinti işini aparmağa çalışıb. Konsorsiumun təsisçisi, hazırda müxalif siyasi partiyaya rəhbərlik edən gürcü bankir Mamuka Xazaradze iddia edir ki, Gürcüstan hakimiyyəti layihəni sabotaj edib. Xazaradze Gürcüstanın ən varlı adamı, keçmiş baş nazir və hakim “Gürcü Arzusu” partiyasının qurucusu Bidzina İvanişvili ilə toqquşub. Gürcüstan hakimiyyəti isə hər hansı qanun pozuntusunu inkar edir.

Baş nazir hazırda dövlətin təşəbbüsdə 51% pay alaraq və əlavə tərəfdaşların seçilməsi üçün beynəlxalq müsabiqə elan etməklə Anakliya limanını tikəcəyini deyir. Gürcüstan hökumətinə qarşı arbitraj işi davam edən "Anakliya İnkişaf Konsorsiumu" isə iddia edir ki, heç bir nüfuzlu maliyyə institutu və ya şirkət, xüsusən də Gürcüstanın layihəni idarə etmək təcrübəsini nəzərə alsaq, dövlətin payı çoxluq təşkil edərsə, investisiya qoymağı seçməyəcək. Bu, mötəbər investorlar geri çəkildiyi təqdirdə, qeyri-maliyyə motivləri olan şübhəli xarici iştirakçıların ortaya çıxması riski yaradır ki, bu da Qərbin narahatlığını artırır.

ABŞ, Rusiya və Çin layihənin başlanğıcından bəri onu diqqətlə izləyirlər. Üçünün də narahatlıq üçün səbəbləri var. ABŞ üçün bu təşəbbüs Gürcüstanı Qərbə yaxınlaşdıra və Tiflis iqtisadiyyatını yaxşılaşdırmaqla özünü Rusiya və Çinin qarşısıalınmaz hərbi-iqtisadi təsirindən qorumağa kömək edə bilər. ABŞ-ın Gürcüstandakı səfiri bu yaxınlarda ABŞ-ın limanın tikintisini dəstəklədiyini təkrarladı və bunun Gürcüstan iqtisadiyyatına və “Qara dənizə istiqamətlənməyə” kömək edəcəyini iddia etdi.

Konqresin ABŞ-ın Qara dənizlə bağlı strategiyasını əks etdirən təklifi də oxşar mövqedən çıxış edir. Bu sənədə əsasən, ABŞ Qara dəniz dövlətlərinə yardımı artırmalı, Rusiya və Çinin iqtisadi nüfuzunu məhdudlaşdırmalı və ABŞ-ın regionla biznes əlaqələrini gücləndirməlidir.

Bu arada, Çin də layihəyə Qara dənizdə möhkəmlənmək və "Bir Kəmər və Yol Təşəbbüsü" (BRI) vasitəsilə bölgəsəl bağlantılarını yaxşılaşdırmaq üçün mümkün vasitə kimi baxır.

Qara və Xəzər dənizləri arasında yerləşən Gürcüstan Şərq-Qərb dəhlizində önəmli həlqədir və bu, ölkəni Rusiya və İrandan yan keçməklə Avropaya giriş qapısına çevirir. Gürcüstan tədarük marşrutlarını şaxələndirmək və ixracatda Rusiya və Çindən asılılığı məhdudlaşdırmaq istəyən Mərkəzi Asiya ölkələri üçün əlverişli alternativdir. Rusiyanın Ukraynaya qarşı davam edən təcavüzkar müharibəsi ilə Gürcüstanın tranzit potensialına maraq artıb.

Çindən Qazaxıstan, Azərbaycan, Türkiyə və Gürcüstan vasitəsilə Avropaya daşıma yolu olan Orta Dəhliz hazırda əsas diqqət mərkəzindədir. Anakliya Limanının tikintisi Orta Dəhlizin potensialını əhəmiyyətli dərəcədə artıra və Asiyadan Avropaya keçidi artıra bilər. Bu marşrut Rusiyadan keçən Şimal marşrutu ilə rəqabət aparır. Şiaml marşrutu ən sürətli və ən yüksək tranzit imkanlarına malikdir. Amma Qərbin Kremlə qarşı tətbiq etdiyi genişmiqyaslı sanksiyalardan sonra Rusiya üzərindən daşımalar intensiv təzyiq altındadır. Anakliya limanı Çinə Qara dənizdəki mövqeyini gücləndirməyə və "Bir Kəmər, Bir Yol" layihəsini inkişaf etdirməyə kömək edəcək.

Bir neçə il əvvəl bir Çin şirkəti indi Anakliya sövdələşməsinə maraq göstərsə də, sonradan müsabiqədən çəkildi. Belə bir addım, şübhəsiz ki, Çinin borc tələsi diplomatiyasına uyğun gəlir. Beləliklə, kapital qarşılığında yoxsul ölkələr əsas aktivlərin sonradan əldən çıxması riski ilə əlçatmaz borclarla "yəhərlənirlər". Bəzi ekspertlər Çinə borclanmanın dürüst anlaşılmasına dair mübahisə edirlər, lakin bu kreditlərin ümumi məbləği göz oxşayan dərəcədə yüksəkdir və şərtlər çox vaxt aydın təqdim olunmur.

Kreml limana tam nəzarəti ələ keçirməsə, bu layihədən ən az qazanan Rusiya olacaq. Anakliyanın iqtisadi və strateji əhəmiyyətini nəzərə alaraq, Rusiya keçmişdə bu layihəyə qarşı çıxıb. Anakliya Rusiyanın Qara dənizdəki Novorossiysk limanı ilə rəqabət aparacaq və Qərbin Gürcüstan limanlarında iştirakı Kremlə "meydan oxumaqdır". Gürcüstanda ilk dərin dəniz limanı olan Anakliya həm də NATO təlimləri və Qərb hərbi gəmilərinin və sualtı qayıqlarının "dayanacaq" yeri kimi hərbi məqsədlər üçün istifadə edilə bilər. Rusiyanın Qara dənizdəki hökmranlığını cilovlamaq Kremlin şiddətlə müqavimət göstərdiyi bir şeydir. Gürcüstan hakimiyyəti Anakliya dərin dəniz limanı layihəsini yenidən işə salmağa hazırlaşarkən, onun sonda Rusiya və ya Çinin əlinə keçməsi təhlükəsi hələ də qalmaqdadır. Liman Qərbin maraqlarına uyğun sərmayələrlə qurularsa və idarə olunarsa, Qərb əhəmiyyətli faydalar əldə edə bilər. Tikinti sövdələşməsindəki hər bir gedişatı diqqətlə izləmək lazımdır.

Digər tərəfdən, Gürcüstan başqa bir layihədə də önəmli yer tutur. Belə ki, son məlumatlara görə, Rusiya-Gürcüstan-Ermənistan trans-Qara dəniz marşrutu bərpa olunmasına dair iş gedir.

2023-cü ilin birinci rübündən gec olmayaraq, iki illik fasilədən sonra Poti (Gürcüstan) limanı ilə Rusiyanın Qafqaz (RF) limanı arasında yükdaşımalarda istifadə olunan, Qara dənizdən keçən bərə xətti müntəzəm istismara veriləcək. Ermənistan və Rusiya arasında Gürcüstan üzərindən tranzit daşımaları iki illik fasilədən sonra bərpa olunacaq. Bunu Ermənistan televiziyasında ölkənin iqtisadiyyat nazirinin müavini Narek Teryan deyib.

Nazir müavini qeyd edib ki, bu məsələ “artıq siyasi sferadan çıxıb” və bu arteriyanın texniki-iqtisadi aspektləri “Rusiya və Gürcüstan tərəfdaşları ilə razılaşdırılıb”. Burada digər məsələlərlə yanaşı, bu bərə xəttinin və Poti limanının operatoru olan Hollandiyanın "APM Terminals Poti" şirkətinin Rusiya yüklərinə və onun daşınmasına qarşı sanksiyaların dayandırılması ilə bağlı razılığı da aiddir. Eyni zamanda, N.Teryan qeyd edib ki, hələ 2022-ci ilin sentyabrında Rusiya ilə Ermənistan arasında bu marşrut üçün nəzərdə tutulan bərələr və qarşılıqlı ticarət mallarının siyahıları Hollandiya tərəfi ilə ilkin olaraq razılaşdırılıb.

Bu xəttin 2022-ci ilin aprelində, daha sonra iyunda müntəzəm istismara verilməsi planlaşdırılırdı. Lakin sonradan sözügedən Hollandiya şirkəti Poti-Qafqaz marşrutunun sanksiyalardan çıxarılmasına razılıq vermədi.

Bu bərə xətti Rusiya Federasiyası və Belarus dəmir yollarının Gürcüstan və Ermənistanın dəmir yolu şəbəkəsi ilə əlaqəsini təmin edəcək, eyni zamanda Avrasiya Şimal-Cənub dəhlizinin trans-Qara dəniz sektoruna çevriləcək. Ekspert hesablamalarına görə, bu xəttin müntəzəm istismarı Rusiya və Belarus arasında Ermənistanla ticarətin həcmini azı bir yarım dəfə artırmağa imkan verəcək; Rusiya və Belarusun Gürcüstanla ticarət dövriyyəsinin 25-30% artması mümkündür.

Bərə arteriyasının dövlətlərarası iqtisadi faydalarını nəzərə alaraq, Cənubi Qafqaz Dəmir Yolu (Ermənistan) Ermənistanda bu marşrutun quru hissəsində tarifləri üçdə birə qədər azaldacaq. Qafqaz və Poti limanlarına bitişik quru marşrutda isə Rusiya Dəmir Yolları və Gürcüstan dəmir yolları tarifləri müvafiq olaraq yarıya qədər və 25% azaldacaq.

Beləliklə, Gürcüstan Qara dənizin şərq sahilində yerləşən Anakliyada dərin su limanı tikməyi planlaşdırır ki, strateji və kommersiya əhəmiyyətli layihənin reallaşması 2,5 milyard dollara başa gələcək. Avropa İttifaqı və ABŞ layihəni diqqətlə izləyir və onu maliyyələşdirməyə hazırdır. Bu, mühüm infrastruktur obyekti yaratmaq üçün ilk cəhd deyil, çünki 2016-cı ildə Gürcüstan daxili siyasi mübarizələr ucbatından öz ambisiyalarını reallaşdıra bilməyib.

Anakliyada dərin su limanının tikintisi Gürcüstana iri konteyner gəmilərini qəbul etmək imkanı verəcək, həmçinin regional əlaqəni yaxşılaşdıracaq və ölkənin tranzit potensialını artıracaq. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, rəsmi Tiflis layihənin səhmlərinin 51%-ni ələ keçirməyi planlaşdırarkən “tərəfdaş” tapmaq üçün müsabiqə elan edib ki, bu da bir çox potensial investoru geri qaytarır.

Bundan əlavə, bir çox gələcək “tərəfdaşlar” gürcü bankiri və “Gürcüstan üçün Lelo” müxalif siyasi partiyasının rəhbəri Mamuka Xazaradze ilə ölkənin keçmiş baş naziri arasında gedən mübarizə nəticəsində 2016-cı ilin nəticələrinin təkrarlanması perspektivindən qorxurlar. Hansı ki, qeyd etdiyimiz kimi, Bidzina İvanişvili layihəni dondurdu.

Bütün proseslərin fonunda ABŞ, Çin və Rusiya yeni limanın tikintisini yaxından izləyir. Vaşinqton üçün bu, ilk növbədə onun bazasında NATO-nun hərbi-dəniz bazası yaratmaq perspektivinə, eləcə də təsirini gücləndirməsinə görə sərfəlidir. Pekin bu investisiya layihəsini Qara dənizdə möhkəmlənmək və Moskvadan yan keçərək “Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsünün bir hissəsi kimi əlaqəni yaxşılaşdırmaq üçün mümkün vasitə kimi görür. Novorossiyskə birbaşa rəqibin meydana çıxması, həmçinin Qara dənizdə Ağ Evin daha bir dayağı təşkil etmək təhlükəsi səbəbindən Kreml yeni limandan heç bir fayda görmür.

Çox güman ki, Çin və Rusiya ABŞ-ın Qara dəniz regionunda təsirini neytrallaşdırmaq üçün bu layihəyə sərmayə qoymağa qərar verəcəklər. Qərb çox çalışmalıdır ki, liman öz maraqlarına uyğun investisiyalarla yaradılsın. Tiflis də öz növbəsində bu yolla tərəf seçməyi və daxili siyasi mübarizə nəticəsində hər an strateji və kommersiya əhəmiyyətli obyekti yenidən dondura bilən ölkənin inkişafında kimin daha çox maraqlı olduğunu görməyi planlaşdırır.