Füzuli şəhəri və rayonun böyük hissəsi erməni silahlıqüvvələri tərəfindən 23 avqust 1993-cü il tarixində işğalolunmuşdu. 5 yanvar 1994-cü ildə Azərbaycan RespublikasıSilahlı Qüvvələrinin hücumu nəticəsində rayonun 22 yaşayışməntəqəsi işğaldan azad edilmişdi. Qələbə ilə bitən bu hərbiəməliyyatlara Azərbaycan xalqının ümummilli lideri HeydərƏliyevin əmri ilə başlanılmışdı. O zaman işğaldan azadolunmuş ərazilərdə hazırda rayon əhalisinin 50%-ə qədəriyaşayır. Ermənistan silahlı qüvvələri ilə mübarizədə rayonsakinlərindən 400 nəfərədək insan əlil, 657 nəfər şəhid olub,181 nəfər əsir və itkin düşüb.
Füzuli zəngin infrastruktur və tarixi abidələrə malik olanərazidir. Rayonda işğaldan əvvəl 2 şəhər, 16 qəsəbə, 82 kəndvə başqa yaşayış məntəqələri mövcud olub. İşğaldan öncəFüzuli rayonu tarixi-dini abidələrlə, xüsusən də türbələrləzəngin bir ərazi idi. Bu abidələr sırasına rayonun Babıkəndində yerləşən səkkizguşəli Şeyx Babi Yaqub (XIII əsr)türbəsini, Aşağı Veysəlli kəndində XIV əsrə aid Mirəlitürbəsini, Əhmədalılar kəndində orta əsr qəbiristanlığınınərazisində sənduqə formalı qəbirdaşının üzərindəki türbəni,XIX əsrin Cəlil türbəsini aid etmək olar.
2020-ci ilin 17 oktyabrında ölkənin hər yerində Füzulininazad olunmasının qələbə sevinci yaşanırdı. Prezident İlhamƏliyev rayonun erməni işğalçılarından təmizləndiyi xəbərinivermişdi. Bu tarixdən etibarən füzulilərin torpaq həsrəti bitmiş,azərbaycanlılar üçün daha bir şərəfli səhifə açılmışdı.Füzulinin ardınca növbəti rayonumuzun, Zəngilanın azadlıqxəbəri də verilmişdi.
Füzuli Vətən müharibəsinin gedişində Hadrut qədər çətindöyüşlər gedən ərazi idi. Ona görə də ona “döyüşən şəhər”adı verilmişdi. Cənab Prezident İlham Əliyev müharibə gedənərəfədə Füzuli əməliyyatının hərbi kitablara salınacağınıbildirməklə, bu döyüşlərin ağırlığını, necə bir qəhrəmanlıqlaqazanıldığını xalqın təsəvvüründə canlandırırdı vəyaddaşında əbədi möhkəmləndirirdi. Füzuli Hadrud vəCəbrayıldan sonra işğaldan azad edilmiş üçüncü böyükyaşayış məntəqəsi olmaqla yanaşı, həm də ermənilərinməğlubedilməzliyi barədə yaradılmış mifin mərkəzindədayanan Ohanyan səddinin keçdiyi və bir neçə cərgə güclüistehkam və müdafiə xətlərinin olduğu bir ərazi idi. Məhz busəbəbdən də Füzulinin işğaldan azad olunması erməniordusunun sıralarında fərariliyin və ruh düşkünlüyünün vüsətalmasına səbəb oldu. Azərbaycan Ordusunun daha daqətiyyətlə irəliləməsi ilə nəticəlindi. Müzəffər Ali BaşKomandanın başçılığı ilə keçirilmiş Füzuli əməliyyatı Horadizəməliyyatının məntiqi davamı hesab etmək olar.
Bu əməliyyat, həmçinin Cəbrayıl və Xocavənd rayonlarınınbir sıra yaşayış məntəqələrinin də azad olunması üçün yolaçdı. Ona görə Füzuli əməliyyatı strateji əhəmiyyət daşıyırdı.Nəhayət, müharibənin 21-ci günü, 17 oktyabr tarixi Füzulinin azadlığının qayıtması günü kimi tarixə qızıl hərflərlə yazıldı.
Ermənistan Hadrutdan sonra Füzuli uğursuzluğunu qəbuledə bilmədi və qisasını Gəncəyə, bu dəfə daha güclü, dahapis vaxtda, dinc insanlar yatmış ikən, gecə saat ikidə, iki güclüraket zərbəsi endirməklə çıxmaq istədi. Gəncədə böyükdağıntı, insan fəlakəti meydana gəldi, lakin Gəncə möhkəmdayandı. Azərbaycan heç bir emosional addım atmadı, ciddiqərarlar verdi, müharibəni ləyaqətlə davam etdirdi. Bu məğrurduruş da düşmənə verilən ən sərt cavab oldu.
Məlumdur ki, azad olunmuş ərazilərlə bağlı xüsusiinvestisiya proqramı qəbul edilib. Sərmayə qoyuluşu əsasəninfrastruktur layihələrinədir. Bu ilin sonunadək sahəsi 10 minkvadrat kilometrə bərabər olan azad edilmiş ərazilərin elektrikenerjisi ilə təminatı tam başa çatacaq. Avtomobil və dəmiryolları inşa edilir. Bu layihələrdə təbii ki, Füzuliyə aid işlər dəvar.
Müharibədən sonra Füzuli-Şuşa avtomobil yolunun –Zəfər yolunun təməli qoyuldu və artıq bu yolla rahat gediş-gəliş təmin olunub. Füzuli Beynəlxalq Hava Limanının tikintisibaşa çatıb, Hava Limanı ilk təyyarələri də qəbul edib və artıqfəaliyyət göstərir. Horadiz-Ağbənd dəmir yolu xətti, Füzuli-Hadrut avtomobil yolu istiqamətində görülən işlər, “Füzuli”yarımstansiyasının açılışı, bundan başqa, oktyabrın 17-dəFüzulinin işğaldan azad olunmasının bir illiyi münasibətilərayonda səfərdə olan Prezident İlham Əliyev Füzuli-Ağdamavtomobil yolunun, işğal zamanı dağıdılmış Füzuli rayonununDövlətyarlı kəndində yeni “ağıllı kənd”in təməllərini qoyub.Dövlətimizin başçısı “Azərişıq” ASC-nin Füzuli şəhərindəRəqəmsal Yarımstansiya İdarəetmə Mərkəzinin, ilk yaşayışbinalarının, Füzuli Memorial Kompleksinin və Füzuli şəhərinintəməl daşlarını atıb. 2021-ci ildə Prezident İlham ƏliyevFüzuli-Ağdam avtomobil yolunun təməlqoyma mərasimindəiştirak edib. Füzuli Peşə Liseyinin təməlqoyma mərasimikeçirilib. Rayonunun Qaraxanbəyli kəndində 27-sentyabranım gününə həsr olunmuş xatirə lövhəsi də cənab Prezidentİlham Əliyev tərəfindən ziyarət olunub.
Ermənistanın ekoloji terrorunu aradan qaldırmaq üçünFüzuli Mərkəzi Şəhər parkı salınır. Prezident İlham Əliyev vəbirinci xanım Mehriban Əliyeva həmin parkda ağaclar əkib.
Azərbaycan xalqının milli ruhu Füzulini necə azad etdisə,dövlətin iqtisadi gücü də Füzulini qısa zamanda cənnət birdiyara çevirəcək. Görülən bütün bu işlər də soydaşlarımızınöz yurdlarına möhtəşəm qayıdışın başlanğıcıdır!

 Mehriban Həbibova

Suraxanı rayonu 317nomrəli tam orta məktəbintarix müəllimi