Emin Ağalarov və atasından “Crocus” qurbanlarına 100 milyonluq yardım
Prorektorun qətlini sifariş etməkdə təqsirləndirilənlərə ağır cəza istənildi
Kamran Əliyev tutduğu vəzifədən azad edildi
Ombudsman icra başçısını təltif etdi
-Foto
Gəncə şəhər Şəhidlər Xiyabanı zibil içindədir-
İCRA ORQANI HARA BAXIR?
Gülağa Bağırovun 1 milyon manatdan çox pul xərclədiyi
TENDERLƏRİN AQİBƏTİ NECƏ OLUB?
Sabah havanın temperaturu 21 dərəcəyədək artacaq
Parkinq sabotajı: Məmurların pul qazanmaq ehtirası, yoxsa...
“Azərbaycanda varlıların işğal etdikləri torpaqlar var”: Komitə sədrindən AÇIQLAMA -
FOTO
3 ay əvvəl hökm oxunan zabitlər azadlığa buraxıldı
Bakıda qəbiristanlıqda çayxana tikmək istəyiblər -
ŞOK GÖRÜNTÜLƏR
Tblisidə parklanma qiymətləri -
ARAŞDIRMA
Əvvəlki
Sonrakı
Nardaran və Maştağada əməliyyat
– Müsəlman Birliyi Hərəkatının üzvü saxlanıldı / FOTO
16-03-2024, 14:33
VƏTƏNDAŞLARIN NƏZƏRİNƏ: Artıq üç uşağı olan şəxslər...
14-03-2024, 23:00
Neft bazarında çalxalanma: Bahalaşma Azərbaycan üçün nə vəd edir?
11-03-2024, 15:40
"Azəriqaz" İstehsalat Birliyi sədrinin vəzifəsindən azad olunduğu deyilir
7-03-2024, 19:39
"İstəməzdik ki, Ermənistan da Ukraynanın taleyini yaşasın"
- Rusiya
6-03-2024, 16:45
Axtarış...
Baş Səhifə
Prizma
Siyasət
Sosial
Gündəm
Problem
Müsahibə
Region
Təhlil
Hadisə
Kriminal
İqtisadiyyat
Araşdırma
Ölkə
TARİX SƏHNƏSİNƏ ÇIXIŞ – Xürrəmilər hərəkatının meydana çıxmasını şərtləndirən əsas səbəblər…
Azərbaycan xalqının vahid etnos kimi formalaşmasında Babəkin başçılıq etdiyi Xürrəmilər-babəkilər hərəkatının, böyük fikir adamı İmadəddin Nəsiminin dini cərəyandan dini-siyasi hərəkata çevirdiyi Hürufilik hərəkatının, Şah İsmayıl Səfəvinin on beş yaşında qurduğu və 235 il mövcud olan Səfəvilər dövlətinin, böyük mütəfəkkir Mirzə Fətəli Axundzadənin təməllini qoyduğu yeni kulturoloji cərəyanın və Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin qurucusu olduğu Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin müstəsna rolu var.
Yolun başlanğıcı
Dərbənddən Həmədana, Göyçə gölünün şimalından Xəzər dənizinədək uzanan ərazinin türk əhalisinin vahid bir etnos kimi formalaşması çoxəsrli proses olsa da, bu prosesdə həlledici mərhələlər var. Fikirimcə, həmin həlledici mərhələlərdən birincisi bəşər tarixində bənzəri olmayan, dövrünün ən böyük dini-siyasi fenomeni hesab olunan Xürrəmilər-babəkilər hərəkatı ilə bağlıdır.
Xürrəmilər-babəkilər hərəkatına kimi Azərbaycan adlı ərazidə çoxsaylı tayfa birlikləri, dövlətlər və hərəkatlar olsa da, onların heç biri Dərbənddən Həmədana, Göyçə gölünün şimalından Xəzər dənizinədək uzanan ərazinin türk əhalisinin vahid etnos kimi formlaşmasında böyük Babəkin rəhbərlik hərəkat qədər önəmli rol oynamayıb.
Xürrəmilər hərəkatının meydana çıxmasını şərtləndirən əsas səbəblər Azərbaycanın ərəblər tərəfindən işğal edilməsi, bədəvi ərəb tayfalarının bu çoğrafiyaya köçürülməsi, islamiyyət adı altında yerli əhalinin assimilyasiya edilmsinə yönəlik əzici dini siyasət tətbiq edilməsi, talançılıq kimi dəyərləndirilə biləcək vergi siyasəti və bunun nəticəsində əhalinin var-yoxdan çıxması olmuşdur.
Azərbaycan 642 ildə ərəblər tərəfindən işğal edildikdən sonra zaman-zaman üsyanlar olsa da, onların hamısı lokal xarakter daşıdığı üçün qan gölündə boğulduğu kimi xalqımızın taleyində dərin izlər buraxmamışdır.
778-779-cu illərdə başlayan Xürrəmilər hərəkatı da təxminən 40 il ərzində lokal xarakter daşımış, yalnız Babəkin hərəkatın başına keçməsindən sonra ərəb işğalına qarşı mübarizənin tamamailə yeni mərhələsi başlamışdır. Xürrəmilər hərəkatının məzmun və mahiyyətçə tamamilə yeni mərhələyə keçməsinin nəticəsidir ki, hərəkat Xürrəmilər-babəkilər adını alır. Babəkə qədər lokal xarakter daşıyan Xürrəmilər hərəkatı bu görkəmli sərkədənin rəhbərliyi altında bütün Azərbaycanı əhatə edən hərəkata çevrilməklə vahid etnosun formalşmasının təməlini qoyur. İlk dəfə Dərbənddən Həmədana, Göyçə gölünün şimalından Xəzər dənizinədək uzanan ərazdəki türk tayfaları ümumi düşmənə qarşı mübarizədə birləşirlər. Bu həm də yadellilərin özləri ilə gətirdikləri dinə qarşı yerli xalqın öz etiqad və dəyərlərini müdafiə prosesinə çevrildiyi üçün vahid etnosun formalşamasını təmin edən amilə çevrilir.
Xürrəmilər-babəkilər hərəkatı əslində Azərbaycanda yeni bir dövlətin yaranması ilə nəticələnib. Tarixçilər bunu görməzdən gəlsələr də, bayraq, taxt-tac, möhür, xəzinə, ərazi, ordu, paytaxt və hakim dini məbəd kimi dövlət atributlarının mövcudluğu həmin dövrdə Azərbaycan türklərinin mərkəzləşdirilmiş dövlətlərinin yaranmasının isbatıdır.
Bizans imperatoru Feofilin Babəklə yazışması, Sünik vilayətinin ərəblərdən xilas olmaq üçün xürrəmilərin hakimiyyəti altına keçməyi qəbul etməsi, hətta Sünik hökmdarının öz qızını Babəkə ərə verməsi də bizə hərəkat kimi təqdim olunan fenomenin əslində müstəqil və güclü dövlət olduğunu təsdiq edir.
Dövrünün ən böyük imperiyasına qarşı 22 ildən artıq bir müddət ərzində uğurla mübarizə aparılması, bu müddət ərzində Ərəb Xilafətinin altı ordusunun darmadağın edilməsi, dövrünün məşhur sərkərdələri olan Yəhya ibn Müaz, Məhəmməd ibn Əbu Həmid, Züreyq ibn Əli ibn Sədəqə əl-Əzdi, Əhməd ibn Cuneyd İskafi, Məhəmməd ibn Humeyd ət-Tusi, Abdullah ibn Tahiri məğlub etməsi Xürrəmilər-babəkilər hərəkatının arxasında əslində tarixçilərin görmək istəmədiyi müstəqil dövlətin olduğunu bir daha təsdiq edir.
Əlbəttə, ərəb və faris tarixçilərinin əsərlərində bunu təsdiq edə biləcək məlumatlar tapa bilməzsiniz. Rus-sovet tarixçiliyi də bu faktı təsdiq etməkdən imtina edərək daha çox ərəb-fars tarixçilərinin təqdimatındakı yanaşmanı təsdiq etmişdir. Hətta Azərbaycan sovet tarixçilərinin ən görkəmli nümayəndələrindən biri olan akademik Ziya Bünyadov da 816-838-i ilərdə Azərbaycanda baş verənləri üsyan adlandırmışdır ki, bu da heç şübhəsiz dövrün siyasi kanyukturasının nəticəsi olmuşdur. Halbuki, Z. Bünyadov da fasiləsiz 22 il davam edən üsyanın necə mövcud ola biləcəyini izah etməmişdir.
816-838-i ilərdə Azərbaycanda baş verən prosesin mahiyyəti saxatalaşdırıldığı kimi Babəkin şəxsiyyəti və Xürrəmilərin ideologiyaları da tamamilə təhrif edilmişdir. Xürrəmilərin dini-siyasi ideologiyası zərdüştilər, məzdəkilər və islamın şiə məzhəbinin elementlərindən yaranmışdı.
Bunu iki məqamla izah etmək olar. Birincisi, bu dini cəryanların hər üçü öncə Əməvi Xilafətinin, daha sonra isə Abbasi Xilafətinin rəsmi dini ideologiyası olan sünni məzhəbinə qarşı çıxış edirdilər. İkincisi, Xürrəmilər-babəkilər hərəkatında zərdüştilər, məzdəkilər və şiə məzhəbinin təmsilçiləri iştirak edirdi. Buna görə də Xürrəmilər-babəkilər hərəkatının dini-siyasi ideologiyası dini etiqaddan daha çox yad ideologiyaya qarşı özünü qoruma vasitəsi idi. Xürrəmilərin dini kitablarının olmamasını bu amillə izah etmək olar.
Məhz yad ideologiyadan qoruyucuya çevrilən Xürrəmilər-babəkilər hərəkatının dini-siyasi ideologiyası Dərbənddən Həmədana, Göyçə gölünün şimalından Xəzər dənizinədək uzanan ərazdəki türk tayfaların vahid etnos kimi formalşmasının başlanğacını, təməlini qoyub.
22 ildən artıq bir müddət ərzində zəfərlərlə dolu və özünəməxsus dini-siyasi ideologiyanın mövcudluğu eyni mənşəli tayfaların vahid etnos kimi formalaşmasının təməlini qoymalı idi və bu baş verdi.
Dövrünün ən qüdrətli imperiyasına qarşı gənc bir döyüşcünün, Babək Xürrəminin lokal müqavimət hərəkatını tarixi fenomenə çevirməsi də bəşər tarixində çox nadir hallarda rast gəlinən hadisədir.
Xürrəmilərin dini-siyasi ideologiyasında əsas təlimlərdən biri olan hülul dünyagörüşü çox maraqlıdır. Hülul təliminə görə yaradıcı varlıq yaratığının cismində təzahür edir. Bu təlimin elementlərinə hurufilik və qızılbaş hərəkatında da rast gələcəyik.
Azərbaycan xalqının tarixinin ən çətin mərhələlərində qurtarıcı qismində meydana çıxmış gənc liderlərin, Babək Xürrəmi, Şah İsmayıl Səfəvi və Məhəmməd Əmin Rəsulzadə fenomenlərin meydana çıxması çox maraqlıdır. Fkirimcə, bu fenomen araşdırma mövzusu olmalıdır.
Xəqani CƏFƏRLİ
Oxşar Xəbərlər
Paytaxt polisi Azərbaycan Xalq Hərəkatının aksiya ilə bağlı məlumat yaydı
"Bunu siyasi problemə çevirmək lazım deyil" - Rəsulzadənin nəvəsi
Onlayn Media Klubu
Kiyevdə İmadəddin Nəsiminin abidəsi ucaldılıb
Xəbər lenti
31 mart -Azərbaycanlıların Soyqırımı Günü
Putinin fəlakətli son səhvi İŞİD Rusiyaya qarşı müharibəyə başlayır
Emin Ağalarov və atasından “Crocus” qurbanlarına 100 milyonluq yardım
Prorektorun qətlini sifariş etməkdə təqsirləndirilənlərə ağır cəza istənildi
Sumqayıtda uşaq xəstəxanasının həyətində körpə meyiti tapıldı
Ev alanlara ŞAD XƏBƏR: Çıxarış veriləcək -
DETALLAR
Kamran Əliyev tutduğu vəzifədən azad edildi
Ombudsman icra başçısını təltif etdi
-Foto
Bakı metrosunun bir stansiyasında alışma olub -
VİDEO
Gəncə şəhər Şəhidlər Xiyabanı zibil içindədir-
İCRA ORQANI HARA BAXIR?
Azərbaycanda yeraltı təkanlar günü-gündən artır:
Güclü zəlzələ gözlənilirmi?
Gülağa Bağırovun 1 milyon manatdan çox pul xərclədiyi
TENDERLƏRİN AQİBƏTİ NECƏ OLUB?
"Rusiyanın bu ildən salamat çıxa biləcəyinə çox böyük şübhəm var" -
XAQANİ CƏFƏRLİ
Sabah havanın temperaturu 21 dərəcəyədək artacaq
Parkinq sabotajı: Məmurların pul qazanmaq ehtirası, yoxsa...
“Azərbaycanda varlıların işğal etdikləri torpaqlar var”: Komitə sədrindən AÇIQLAMA -
FOTO
3 ay əvvəl hökm oxunan zabitlər azadlığa buraxıldı
Lerikdə baş verən kütləvi zəhərlənmə ilə bağlı
RƏSMİ AÇIQLAMA
Bakıda qəbiristanlıqda çayxana tikmək istəyiblər -
ŞOK GÖRÜNTÜLƏR
Tblisidə parklanma qiymətləri -
ARAŞDIRMA
Ailə üzvlərinin qətlində ittiham olunan Əhməd Əhmədovdan
XƏBƏR VAR
Bu da Nigar Camalın QARDAŞI -
FOTO
Rubl görün neçəyə oldu -
SON DƏQİQƏ
30 yaşadək olan şəxslərin DİQQƏTİNƏ! -
Müdafiə Nazirliyi ELAN VERDİ VİDEO
Azərbaycanda ardıcıl 5 gün iş olmayacaq -
RƏSMİ
SON DƏQİQƏ!
XİN məlumat yaydı
Azərbaycanın quru sərhədləri açılmayacaq
Novruz bayramı Azərbaycan xalqının ən mühüm bayramlarından biridir
Prezident İlham Əliyev: Azərbaycanda separatçılığa birdəfəlik son qoyduq və suverenliyimizi, ərazi bütövlüyümüzü bərpa etdik
Dördüncü dəfədir ki, bayram tonqalı azad edilmiş Qarabağ torpağında qalanır
Prezident İlham Əliyevin Xankəndi şəhərində Azərbaycan xalqını Novruz bayramı münasibətilə təbriki
Rusiyaya işləməyə gedənlərə yeni QADAĞA
Bakıda liftdən meyit tapıldı
DİN-dən "Narkotələ" əməliyyatı:
157 kq narkotik ələ keçdi, 28 nəfər tutuldu (VİDEO)
Bakının mərkəzində yeni parkinq QİYMƏTLƏRİ: günü 30 manat -
SİYAHI + FOTO
İş adamı ilə Ədliyyə Nazirliyi arasında nə baş verir? -
3 milyonluq kredit mübahisəsi...
TALIBOVUN OĞLU QƏFİL ALİ MƏCLİSDƏ PEYDA OLDU –
Fuad Nəcəfli Rza Talıbovu qapıdan geri qaytarıb
Prezidentin Xankəndi şəhərində xalqa müraciəti ümidverici mesajlarla dolu oldu
Novruz Bayramının Azad Edilmiş Topraqlarda qeyd edilməsinin Simvolik Önəmi
“Krokus”a hücumda sensasion izlər –
Bakıya da mesaj var…
Türkiyədə zəlzələ baş verib
Axtarışda olan 43 nəfər saxlanıldı
Maşınla qəsdən vurulduğunu iddia edən Qarabağ qazisi şikayətinə baxılmadığını deyir... -
VİDEO, FOTO
Tərkibində nikotin var imiş -
Badımcanın faydaları -MAQRAQLI FAKTLAR
"Başıma bir iş gəlsə, Qədir və ətrafı səbəbkardır" -
Türkan sakini şikayətinə baxılmadığını iddia edir
"Binə" Ticarət Mərkəzində baş verən yanğında ağır xəsarət aldı, 6 ay yataq xəstəsi olduğu üçün işdən çıxarıldı -
ŞİKAYƏT
Ərdoğan mayda ABŞ-a səfər edə bilər –
KİV
Hücumun arxasında hansı ölkə dayanır? -
Əsas versiya
Xankəndidə tapılanlar polisi HƏRƏKƏTƏ KEÇİRDİ -
Görün nə TAPDILAR
Bu, Bakıya olan hörmət və etimadı göstərir -
Hacıyev
PRİZMA
31 mart -Azərbaycanlıların Soyqırımı Günü
MÜSAHİBƏ
1
2
3
4
5
6
Vahid Ələkbərovun keçmişi: "O, İdrisin cənazəsi ilə otaqda tək qaldı...."
- "Dedi ki, şalvarım cırıq olduğuna görə qalxıb oynaya bilmədim…”
Qatil əhmədləri elə televiziyaların belə proqramları yetişdirir...
-Müsahibə
Prezident İlham Əliyevin beynəlxalq media nümayəndələrinə verdiyi müsahibə
Prezident İlham Əliyevin “Euronews” televiziyasına verdiyi müsahibəsi
Zeynəb Xanlarovadan SƏRT SÖZLƏR:
"Sübut edin ki, demişəm uşaqpulu verilməsin, 50 ildir..." + VİDEO
Prezident İlham Əliyevin “Euronews” televiziyasına verdiyi müsahibə
TƏHLİL
"Rusiyanın bu ildən salamat çıxa biləcəyinə çox böyük şübhəm var" -
XAQANİ CƏFƏRLİ
SOSİAL
1
2
3
4
5
6
Ev alanlara ŞAD XƏBƏR: Çıxarış veriləcək -
DETALLAR
Azərbaycanda yeraltı təkanlar günü-gündən artır:
Güclü zəlzələ gözlənilirmi?
Bu da Nigar Camalın QARDAŞI -
FOTO
Azərbaycanda ardıcıl 5 gün iş olmayacaq -
RƏSMİ
Bakının mərkəzində yeni parkinq QİYMƏTLƏRİ: günü 30 manat -
SİYAHI + FOTO
Tərkibində nikotin var imiş -
Badımcanın faydaları -MAQRAQLI FAKTLAR
{sape_links}{sape_article}