MEDİA çağırış etdi
Kəndlər qaytarılandan sonra Paşinyan ilk dəfə danışdı
Bu universitet publik hüquqi şəxsə çevrildi -
Baş nazirdən qərar
Milli Məclis 18 məsələyə görə iclas ÇAĞIRDI
30 dərəcə isti olacaq –
Sabahın havası
Hacı Nuran 1 milyon manatı haradan alıb? -
Ağlasığmaz iddia
Azərbaycanda daha bir bank bağlanır –
RƏSMİ AÇIQLAMA
Gürcüstanda ikinci əl avtomobil bazarında böhran yaşanır
Türkiyə İsrail və İrana
çağırış etdi
G7 İranı hədələdi:
Rusiyaya silah vermə...
Bakı milyonçusunun evi bu qiymətə satılır -
VİDEO
Delimitasiya prosesi Alma-Ata Bəyannaməsinə əsaslanacaq
Əvvəlki
Sonrakı
Kəmaləddin Heydərova məxsus olduğu deyilən 357 milyonluq şirkət məhkəmə qarşısında
18-04-2024, 19:45
Paşinyan istefa verir
1-04-2024, 15:01
Nardaran və Maştağada əməliyyat
– Müsəlman Birliyi Hərəkatının üzvü saxlanıldı / FOTO
16-03-2024, 14:33
VƏTƏNDAŞLARIN NƏZƏRİNƏ: Artıq üç uşağı olan şəxslər...
14-03-2024, 23:00
Neft bazarında çalxalanma: Bahalaşma Azərbaycan üçün nə vəd edir?
11-03-2024, 15:40
Axtarış...
Baş Səhifə
Prizma
Siyasət
Sosial
Gündəm
Problem
Müsahibə
Region
Təhlil
Hadisə
Kriminal
İqtisadiyyat
Araşdırma
Ölkə
İran böyük dəyişikliyin astanasında; İnqilabi proses Rusiya, Qafqaz və Yaxın Şərqə təhlükədir - Təhlil
Dekbarın 28-də İranda başlayan xalq etirazları dünyanın siyasi gündəminə çevrilib. Cənub qonşumuzda baş verənlər siyasi mərkəzlərdə həssaslıqla izlənsə də, bizim bu prosesləri daha dərindən izləməmiz lazımdır.
Azərbaycanı İranla 765 km-lik sərhəd və min illik tarix birləşdirir. Eyni zamanda, müxtəlif məlumatlara görə, bu ölkədə 30-35 milyon Azərbaycan türkü yaşayır. Azərbaycan Respublikası Azərbaycan türklərinin ən böyük çoxluğunun yaşadığı bir ölkədə baş verənləri bütün dünya dövlətlərindən daha diqqətlə izləməlidir.
Ancaq belə görünür ki, İranda baş verən xalq etirazları bütün dünya ictimaiyyəti üçün gözlənilməz olduğu kimi, bizim üçün də "sürpriz”dir. Amma İranda baş verənlər bizim üçün "sürpriz” hadisə olmamalıdır.
İran dünyada yeganə ölkədir ki, ötən əsrdə bu ölkədə mütləqiyyət əleyhinə dörd inqilab olub. Azərbaycan xalqının böyük oğlu Səttərxanın başçılıq etdiyi Məşrutə Hərəkatı kimi, ondan sonrakı üç inqilab da mütləqiyyət əleyhinə idi. Hətta 1979-cu ildə şiə ruhanilərinin hakimiyyətə gəlməsi ilə nəticələnən 1978-1979 inqilabı da mütləqiyyət əleyhinə yönəlmişdi. Bir əsrdə dörd dəfə inqilab edən ölkə monarxiya mütləqiyyətinə son qoysa da, azadlıq qazana bilmədi. İslam inqilabı monarxiya mütləqiyyətinə son qoysa da, şah hakimiyyətini şiə ruhanilərin bütün azadlıqları boğan mütləqiyyəti ilə əvəz etdi. Bu gün baş verənlərin təməli də məhz o zaman qoyuldu.
2009-cu ildə prezident seçkilərinin saxtalaşdırılmasına qarşı keçirilən Yaşıl Hərəkat da əslində şiə ruhanilərin mütləqiyyətinin əleyhinə keçirilmiş güclü xalq hərəkatı idi. Bütün bunlara görə İranda baş verənləri "Ərəb baharı” zamanı bəzi ərəb ölkələrində baş verənlərlə eyniləşdirmək olmaz.
Dekabrın 28-də başlayan etirazları doğuran ikinci əsas səbəb heç şübhəsiz, neftin qiymətinin ucuzlaşmasıdır. İqtisadiyyatı əsasən xam neftin ixracından asılı digər ölkələr kimi İran da "qara qızıl”ın ucuzlaşmasından ciddi zərər çəkir. Neftin ucuzlaşması İranda həyat şəraitinin kəskin aşağı düşməsinə səbəb olub ki, bu da sosial narazılığı daha da artırıb.
İranda başlayan etirazların üçüncü səbəbi müasir texnologiyaların cəmiyyətə təsiridir. Müasir informasiya texnologiyaları, xüsusilə də sosial şəbəkələrin cəmiyyətlərə təsiri bizim təsəvvür etdiyimizdən daha çoxdur. Çox ciddi sosial hadisə olan sosial şəbəkələr bütün cəmiyyətləri dəyişməyə başlayıb. Bunun ən çox təsiri isə totalitar və avtoritar cəmiyyətlərdə hiss olunur. İranda da totalitar rejim olduğu üçün sosial şəbəkələr cəmiyyətə daha çox təsir edir. İranda "facebook”, "twitter”lə yanaşı Pavel Durovun "Vkontakte” və "Telegram”ı da şox yayılıb. Bu sosial şəbəkələr İran vətəndaşlarının 40 il öncə ilə müqayisədə informasiya almaq imkanlarını kəskin şəkildə artırıb. İran hökuməti sosial şəbəkələrə girişi məhdudlaşdırsa da, bu, əks-effekt verir.
İranda son günlər baş verən proseslərin əsas səbəbini məhz yuxarıda qeyd etdiyimiz üç faktorla - İran cəmiyyətinin mütləqiyyətə dözümsüzlüyü, neftin ucuzlaşmasının doğurduğu iqtisadi böhran və sosial şəbəkələrin cəmiyyətə geniş təsiri ilə izah olunmalıdır.
Əlbəttə, hər bir inqilabda olduğu kimi İranda son günlər baş verən hadisələrə də subyektiv amillər öz təsirini göstərib. Əslində, obyektiv səbəblərin yaratdığı fonun qəfil işıqlanması üçün bütün inqilablar zamanı olduğu kimi, İranda dekabrın 28-də başlayan xalq etirazlarında subyektiv amil qığılcım rolunu oynayıb. Bu subyektiv amillərin sırasına rejimdaxili mübarizəni, bəzi ərzaqların qiymətinin kəskin artmasını, dövlət büdcəsindəki gizli xərclərin müəmmalı şəkildə ictimailəşməsini daxil etmək olar. Bu olayda ABŞ-ın "barmağı”nı görməyə adət edənlər subyektiv amillərin sırasına Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin İran massasının rəhbərliyinə bu gün dünyada ən təcrübəli xəfiyyələrdən biri və hətta birincisi hesab olunan Maykl D’Andreanın təyin edilməsindən sonra bu qurumun Tehrandakı rejimi devirmək üçün öz fəaliyyətini gücləndirməsini də əlavə edə bilərlər. "Ayətulla Mayk” ləqəbli Maykl D’Andrea Şərqdəki bir çox səs-küylü əməliyyatların, o cümlədən Vaşinqtonun bir nömrəli terrorcu elan etdiyi Üsamə bin-Ladenin məhv edilmə əməliyyatının təşkilatçısı hesab olunur.
Eyni zamanda böyük hadisələrdə yəhudi izi axtarmağa həvəsli olanlar İranda baş verənlərdə də İsrailin xüsusi xidmət orqanı MOSSAD-ın da "izini” tapa bilərlər. Eyni həvəslə xalq etirazlarının arxasında Suriyadan İrana uduzan Səudiyyə Ərəbistanının maliyyəsini də görmək mümkündür. Zatən, İran rəsmiləri də etirazların arxasında ABŞ, İsrail və Səudiyyə Ərəbistanının dayandığını bəyan ediblər. Ancaq ruhani bürokratiyası unudur ki, onların özlərini hakimiyyətə gətirən 1979-cu il inqilabı da mütləqiyyətə qarşı yönəlmişdi. İran vətəndaşları böyük qurbanlar hesabına şah mütləqiyyətinə son qoysalar da, azadlıq əldə etmədiklərinin fərqindədirlər. İslam inqilabından daha çox zaman ötdükcə bu həqiqət aydın görünməyə başlayır. Bu isə əvvəl-axır yeni inqilaba gətirib çıxarmalıdır. Neftin ucuzlaşması və yeni texnologiyaların sürətlə yayılması isə bu aydınlaşmanı daha da sürətləndirir. Bu zaman böyük yanğına səbəb olan qığılcımın haradan və kimdən gəlməsinin heç bir önəmi yoxdur.
İrandakı etirazların çoğrafiyası genişləndikcə hər kəsi bu prosesin hara gedəcəyi maraqlandırır. Qərbdə bir çoxları Tehrandakı rejimin güclü olmasını əsas götürərək inqilabın nəticəsiz başa çatacağını qeyd edirlər. Müşahidəçilərdə bədbinliyi artıran əsas amil ölkədə inqilabı yönəldəcək müxalifət təşkilatının olmamasıdır. Ölkə xaricindəki müxalifət təşkilatlarının isə inqilabi prosesi idarə etmək üçün resursları yoxdur. Bununla belə, İranda proseslərin nə ilə nəticələnəcəyini birmənalı söyləmək mümkün deyil. Proseslərin məntiqi sonluqla nəticələnməsi üçün bir sıra çatışazlıqlar olsa da, İran əhalisinin uzun zaman ərzində inqilabi prosesləri aparmaq təcrübəsi var. Üstəlik, dünya ictimaiyyəti də İran hakimiyyətinə təzyiq edərək, onu, vətəndaşların etiraz etmək hüququna hörmətlə yanaşmağa çağırır. ABŞ-ın kəmağıl prezidenti Donald Tramp isə inqilabçılara ciddi dəstək vəd edir.
İranda başlayan inqilabi proseslərin nə ilə nəticələnəcəyini birmənalı söyləmək mümkün olmasa da, Cənub qonşumuzun siyasi və iqtisadi böhran içərisində olduğu gün kimi aydındır. Etirazların qarşısı alınsa belə, bu, İranın siyasi və iqtisadi problemlərinin həlli demək olmayacaq. Əksinə, bu etirazlar İranda siyasi və iqtisadi böhranı daha da dərinləşdirəcək. Bu isə yeni inqilabi vəziyyət yaradacaq. Beləliklə, əgər bugünki proses rejim dəyişikliyinə səbəb olmasa belə, İrandakı dəyişiklik zərurətini daha da dərinləşdirəcək.
Ancaq indiki etirazlar rejim dəyişikliyinə səbəb olsa, bunun bütün dünyadakı, xüsusilə də Yaxın Şərq və Qafqazdakı siyasi proseslərə ciddi təsir edəcəyini əminliklə söyləmək olar. Çünki İranda əsas şüarlardan biri "Rusiyaya ölüm!”dür. Bu isə mümkün dəyişiklikdən sonra İranın xarici siyasətində ciddi dəyişikliyin baş verəcəyinin anonsu hesab edilə bilər. Ona görə də Rusiyanın hakim dairələri İranda baş verənləri ciddi
narahatlıqla izləyirlər. Moskvanın narahatlığı əbəs deyil. Əgər Tehran Moskva ilə əməkdaşlığını kəssə, Rusiya Suriyada ən yaxşı halda bir neçə ay qala bilər və qazandığı bütün mövqeləri itirər. Bu isə Rusiyanın daxilində siyasi böhrana səbəb ola bilər.
Xəqani CƏFƏROV,
Politoloq
Oxşar Xəbərlər
İRANDA NƏ BAŞ VERİR: VƏTƏNDAŞ HAQLARI HƏRƏKATI, YOXSA İNQİLAB? – ABŞ Dövlət Departamentinin sabiq müşavirindən maraqlı analiz
İranda gərginlik artır- Etiraz aksiyalarında 2 nəfər öldürülüb
Prezident İlham Əliyev:“Niyazi və Həcər xanım dəfələrlə bizim evimizdə olub, çox zarafatcıl idi”
Bakı yenidən üzünü Qərbə çevirir
Xəbər lenti
Biləsuvarda DƏHŞƏT:
76 yaşlı qadın yaylığı ilə özünü asdı
MEDİA çağırış etdi
Kəndlər qaytarılandan sonra Paşinyan ilk dəfə danışdı
Bu universitet publik hüquqi şəxsə çevrildi -
Baş nazirdən qərar
Qərar verildi: Bu verilişlər bağlanır -
Dəqiq tarix
Milli Məclis 18 məsələyə görə iclas ÇAĞIRDI
30 dərəcə isti olacaq –
Sabahın havası
Əməkdar artist Cavanşir Məmmədov vəfat etdi
Hacı Nuran 1 milyon manatı haradan alıb? -
Ağlasığmaz iddia
Sevgilisini öldürüb, özünü bıçaqladı -
Bakıda dəhşət
Azərbaycanda daha bir bank bağlanır –
RƏSMİ AÇIQLAMA
Gürcüstanda ikinci əl avtomobil bazarında böhran yaşanır
Türkiyə İsrail və İrana
çağırış etdi
G7 İranı hədələdi:
Rusiyaya silah vermə...
Bakı milyonçusunun evi bu qiymətə satılır -
VİDEO
Sabunla yuyunmanın təhlükəsini
AÇIQLANDI
Delimitasiya prosesi Alma-Ata Bəyannaməsinə əsaslanacaq
Buraxılış imtahanının nəticələri AÇIQLANDI
Arvadına 22 bıçaq zərbəsi vuran Qaçay HƏBSDƏ ÖLDÜ
Dollar ucuzlaşdı
İran konsulluğuna hücum edən saxlanıldı
Bakı və İrəvan sərhəd xidmətləri barədə razılığa gəldi
"Hakimiyyət hücumun arxasında İsrailin dayandığını gizlədir" -
İran rəsmisi
Lalə Azərtaşın verilişi bağlanır
Tərəflər razılığa gəldi:
Qazaxın bu kəndləri qaytarılır - Adlar
İranın Parisdəki konsulluğuna hücum edildi –
Təcili
İlham Əliyev Moskvaya gedir
Bankların kredit fırıldağı -
Müştərini belə aldadırlar
Məşhurlar televiziyaların paxırını açdılar:
“Yatağa girib irəli gedirlər”
22 yaşlı oğlan qadının üzərinə benzin tökərək yandırdı
Abel Məhərrəmov məhkəməyə verildi
Bu qadınlar pensiyaya tez çıxacaq -
Təsdiqləndi
MM təsdiqlədi:
bu vəzifəli şəxslərin maaşı artırıldı
Azərbaycanda ŞOK FIRILDAQ -
750 manata Rusiyadan alınan “prava” ASAN Xidmətdə DEŞİFRƏ OLDU
Azərbaycanda sayt rəhbəri saxlanıldı
Xəstəxana körpələri səhv saldı: anaya başqasının uşağı verilib
Makron inkar etdi:
Rusiyadan daha az qaz alırıq
Daha bir ölkədə güclü zəlzələ BAŞ VERDİ
Gecələr AC qalmağın inanılmaz faydaları
Canına qəsd edən qazinin atası:
“Azyaşlı qızlarına ürəyi istəyəni ala bilmirdi” – Fotolar
31 min müəllim üçün vacib xəbər -
İyunun 24-də...
Kişi arvadının boşanmaq istəyinə görə uşaqlarını öldürdü
Pensiyaların ödənişi ilə bağlı rəsmi -
Açıqlama
SON DƏQİQƏ!
Türkiyədə GÜCLÜ zələzələ oldu
Kəmaləddin Heydərova məxsus olduğu deyilən 357 milyonluq şirkət məhkəmə qarşısında
Ağaclar qanunsuz kəsildi: 13 minlik ziyan...
Prezident İlham Əliyevin uzaqgörənliyi ölkəmizi su itkisindən azad edəcək
Şirvan su kanalının açılışı gələcəkdə təsərrüfatımıza müsbət təsir göstərəcək
İrandan İsrailə nüvə təhdidi
Ölkəmizdə baş tutan böyük layihələr bizim inkişaf yolumuzdur
PRİZMA
Prezident İlham Əliyevin uzaqgörənliyi ölkəmizi su itkisindən azad edəcək
MÜSAHİBƏ
1
2
3
4
5
6
Vahid Ələkbərovun keçmişi: "O, İdrisin cənazəsi ilə otaqda tək qaldı...."
- "Dedi ki, şalvarım cırıq olduğuna görə qalxıb oynaya bilmədim…”
Qatil əhmədləri elə televiziyaların belə proqramları yetişdirir...
-Müsahibə
Prezident İlham Əliyevin beynəlxalq media nümayəndələrinə verdiyi müsahibə
Prezident İlham Əliyevin “Euronews” televiziyasına verdiyi müsahibəsi
Zeynəb Xanlarovadan SƏRT SÖZLƏR:
"Sübut edin ki, demişəm uşaqpulu verilməsin, 50 ildir..." + VİDEO
Prezident İlham Əliyevin “Euronews” televiziyasına verdiyi müsahibə
TƏHLİL
"Rusiyanın bu ildən salamat çıxa biləcəyinə çox böyük şübhəm var" -
XAQANİ CƏFƏRLİ
SOSİAL
1
2
3
4
5
6
Qərar verildi: Bu verilişlər bağlanır -
Dəqiq tarix
Əməkdar artist Cavanşir Məmmədov vəfat etdi
Sabunla yuyunmanın təhlükəsini
AÇIQLANDI
Buraxılış imtahanının nəticələri AÇIQLANDI
Bu qadınlar pensiyaya tez çıxacaq -
Təsdiqləndi
MM təsdiqlədi:
bu vəzifəli şəxslərin maaşı artırıldı
{sape_links}{sape_article}