May ayının 6-7də Belçikanın paytaxtı Brüsseldə Avropa Birliyi Parlamentinin binasında BMT, Avropa Birliyi Parlamenti, Avropa Şurası, ATƏT və YUNESCO-nun milli azlıqlarla bağlı komissiyalarının birgə toplantısı keçirildi. Avropa məkanında yaşayan azlıqların təhsil, mədəniyyət və digər məsələləri toplantıda gündəmə gətirilidi.

BMT-nin milli azlıqlar üzrə xüsusi məruzəçisi Fernan de Varenn geniş məruzə ilə çıxış edərək bu gün Avropa məkanında, eləcə də dünyanın bir çox yerlərində milli azlıqlarla bağlı mövcud problemlərdən danşıb. O, bildirib ki, milli azlıqlara hər bir dövlətin qayğısı çox vacibdir. Ona görə ki, dünyanın bir sıra regionlarında qarşıdurmalar mövcud şəraitlə bağlıdır. Bu, dini məsələlər və milli azlıqların hüquqlarının tanınmaması kimi problemlərlə müşahidə olunur. İnsan haqları, idarəetmə siyasətində milli azlıqlarla bağlı milli-muxtar hüquqların tanınması, təhsil və sair məsələlərə həssas yanaşmanın zamanıdır.
Qeyd edək ki, tədbirdə "Tom Lantos İnstitutu” (Macarstan), "Avropa Milli Azlıqların Birliyi” (FUEN) və BMT yanında "BMT-də təmsil olunmayan xalqların təşkilatların şurası” (UNPO) qurumlarının məruzəçiləri çıxış ediblər. Tədbirdə postsovet məkanını təmsil edən əksər milli azlıqların təşkilatlarının nümayəndləri çıxış etmək imkanı əldə ediblər.

Hüseyn Şahpazovun atdığı çamurlar

2000-ci illərin başlanğıcından bu şəxsin daim Azərbaycan Respublikasına qarşı etnik separatizm meyilləri ilə dolu olan çıxışlarını izləyirik. O, hal-hazırda "Rusiya Federal Ləzgi Milli-Mədəni Muxtariyyatı” təşkilatının icraiyyə komitəsinin sədridir. Bu qurumun səlahiyyətli nümayəndəsi kimi "milli azlıqlar” və "bölünmüş xalqlar” proyektləri əsasında beynəlxalq tədbirlərdə iştirak edir. Hər dəfə də Azərbaycan dövlətinə qarşı çamurlar atır.
Hüseyn Şahpazovun iddiasına görə, "Qafqaz Albaniyası” dövləti süquta uğradıqdan sonra, ləzgi xalqı və ləzgidilli toplumlar param-parça olublar. Bunun əsas günahkarı da türk mənşəli azərbaycanlılardır. Halbuki, Qafqaz mənşəli xalqların dilləri bir-birindən tamamilə fərqlənir. Tabasaran, aqul, rutul, saxur, budux, xınalıq, udi, lak və digər dillər arasında zahiri baxımdan bənzərlik olsa da, bu dillərin hər biri ayrı-ayrı etnoslarla bağlı olan bır məsələdir. O ki, qaldı ləzgi xalqı və digər azsaylı xalqlara, onlar coğrafi şəraitə və özlərinin həyat tərzinə görə məskunlaşıblar. Bu xalqlara qarşı heç zaman soyqırım və ya assimliasiya siyasəti yürüdülməyib. Yüzillərdir azərbaycanlılarla birlikdə ortaq həyat tərzinə malikdirlər. Fərqli dillərdə danışan bu xalqlların hamısının etnik mədəni sistemi eyni mənbəyə bağlıdır. Adərt-ənənələrimiz, mərasimlərimiz, hətta şeirlərimizin motivləri eyni bulaqdan su içib.
Hüseyn Şahpazov kimiləri isə, ermənilərin "etnik mənsubiyyət” adı altındakı gedişləri təkrarlaması heç də ürəkaçan məsələ deyil. O, təmsil olunduğu qurumun adından artıq neçənci dəfədir ki, Azərbaycana qarşı yüksək tribunlardan əsası olmayan həqarətlər yağdırmaqda davam edir. Guya Azərbaycanda "etnik milli azlıqlar”ın hüquqları pozulur, dil və mədəniyyət istiqamətində heç bir irəliləyiş yoxdur.

Plenar iclaslarda söz alaraq çıxış edən Hüseyn Şahpazov bildirib ki, ləzgi xalqı daim vahid bir məkanda və bir dövlətin tərkibində yaşayıbdır. Bu, ilk öncə Rusiya imperiyası, daha sonra keçmiş SSRİ məkanında heç bir problem olmadan vahid coğrafi məkanda mövcudluğunu yaşadıbdır. 1991-ci ildə SSRİ dövləti dağıldıqdan sonra, ləzgilər toplum olaraq ikiyə bölünüblər. Ləzgi və digər milli azlıqlar Azərbaycanda çoxsaylı problemlərlə qarşılaşıblar. Milli-mədəni hüquqları çərçivəsində yaşamaq imkanları demək olar ki, çox məhduddur. Rusiya Federasiyası və xüsusilə də Dağıstanda yaşayan azərbaycanlıların malik olduqları milli-mədəni hüquqlar Azərbaycandakı milli azlıqların çərçivəsində fərqli mənzərə ilə qarşılaşırıq. Azərbaycanda ləzgi dilində orta məktəblərdə tədrisin keyfiyyəti isə dözülməz şəraitdədir. Qusar, Quba, Xaçmaz, Qəbələ, Oğuz və digər bölgələrdə bu acı tablo bizləri çox üzür. Həftədə 1-2 saat fakültətiv məşğələ adı altında milli azlıqlara ana dilində dərs keçirilir. Beləcə ana dilində tədrisin keyfiyyəti böyük fəlakətə çevrilir. Dağıstanda dərc olunan dərslik kitablarının Azərbaycandakı ləzgilərə məxsus orta məktəblərdə tədrisinə imkan verilmir. Xüsusilə tədris metodikası kitabları çox vacibdir. Azərbaycanda ləzgi dili və ədəbiyyatı üzrə universitetlərdə mütəxəssislərin hazırlanması problemləri illərdir davam edir. Ona görə də milli azlıqları təmsil edən xalqların tarix səhnəsindən itməsi və assimliasiyaya məruz qalması kimi problemlər yaşanılır.

Beynəlxalq ekspertlər Hüseyn Şahpazovu inkar etdilər

Bu mötəbər tədbirdə BMT-nin milli azlıqlar üzrə xüsusi məruzəçi Fernan de Varenn, Avropa Parlamentinin vitse-prezidenti Liviya Yaroka, ATƏT-in komissarı Lamberto Zanyer, Avropa Birliyi hökumətinin komissarı Sabolç Xorvat, milli azlıqlar üzrə Avropa Şurasının eksperti Vesna Qrniç-Qrotiç, BMT İnsan Haqları Komissarlığının təmsilçisi Birgit van Hout, YUNESCO-nun Brüsseldəki bürosunun rəhbəri Luiza Haksthauzen, Norveç təmsilçisi İngvil Torson Plesner, "Aland Adaları İnstitutu”nun rəhbəri Siliya Spiliopolu (İsveç), "Edinburg Universiteti”nin kelt dili, ədəbiyyatı və tarixi bölüm rəhbəri Robert Dunbar (Şotlandiya), "Milli azlıqların müdafiəsi mərkəzi”nin üzvü Alena Gross, "Zaqreb Universisteti”nin elmi əməkdaşı Antoniya Petrikuşiç (Xorvatiya), "Macarstan Dövlət Milli Xidmət Universiteti”nin professoru Balaş Vizi və digər nüfuzlu mütəxəssislər milli azlıqların hüquqlarının qorunması barəsində səmərəli təkliflərini irəli sürdülər. Qeyd olundu ki, Avropa məkanında milli azlıqlara məxsus 60 regional dil mövcuddur və onlar 70 milyon insanı birləşdirirlər. 
Yunanıstandan olan türk-müsəlman nümayəndələri çıxış edərək qeyd etdilər ki, uzun illər bu ölkədə milli azlıq statusunda türk milli kimliklərini ifadə etmək qanunla qadağan olub. Hətta dünyaya gələn türk-müsəlman uşaqlara milli adlarını vermək yasaq olubdur.
Fransanın cənub regionlarında yaşayan italyanlar belə, rəsmi Parisin sərt qanunları ilə rastlaşıblar. Onları zor gücünə fransızlaşdırma siyasəti yürüdülübdür. Macarları bir xalq olaraq Rumıniya, Polşa, Çexiya, Almaniya, Fransa və digər Avropa ölkələrində etnik azlıq kimi qəbul etmədikləri üçün, onlar müxtəlif xalqların içində zamanla assimliasiyaya məruz qalıblar. Belə bir problemlə Bolqarıstan, Rumıniya və digər dövlətlərdə yaşayan milli azlıqlar üz-üzə qalıblar. Azərbaycan nə keçmişdə, nə də bu gün milli azlıqlarla bağlı belə bir sərt addımlar atmayıb.

Plenar iclaslardan sonrakı durum

Hüseyn Şahpazov ləzgi xalqının əlifba məsələsinə toxunaraq, narazılıqla bildirib ki, bu gün təmsil olunduğu xalqın vahid əlifbası belə yoxdur. Rusiyada kiril, Azərbaycanda isə latın əlifbasında dərc olunan dərslik kitabları ləzgi xalqının vahid etnosa çevrilməsi üçün əlavə problemlərə səbəb olub. Milli azlıqlarla bağlı elmi tədqiqatlar genişləndirilməli,
əlifba sistemində istifadə qaydaları dəqiqləşdirilməli, milli azlıqlar üçün orta məktəblərdə tədris proqramları məcburi xarakter daşımalı, məktəbəqədər tədris mərkəzlərində təhsil sistemi inkişaf etdirilməli, milli azlıqların yaşadıqları dövlətlərdə universitet səviyyəsində kadrların hazırlanması məsələsi rəsmiləşdirilməli və milli azlıqlara məxsus dillərdə dərs keçən müəllimlərin təkmilləşdirilməsi kursları yaradılmalıdır. Hüseyn Şahpazov təkliflərlə ilə şıxış edərək Azərbaycan Respublikasında milli azlıqların ana dilində təhsil almaq və digər hüquqları barəsində mövcud qanunlara mümkün qədər "kölgə” salmağa çalışıbdır.
Elə bu məşhur konfransda çıxış edən saxur xalqının nümayəndəsi Sofiya Məlikova Hüseyn Şahpazova məruzəsində tutarlı cavab veribdir. BMT-nin Cenevrədəki (İsveçrə) baş qərargahında neçə ildir təcrübə keçən bu xanım bildirib ki, saxurlar milli azlıq olaraq Azərbaycanda və Dağıstanda yaşayırlar. Keçmiş SSRİ dövlətinin süqut etməsi ilə bağlı bəzi problemlər mövcud olsa da, saxur xalqı milli azlıq kimi Azərbaycanda heç bir problemlə qarşılaşmır. Saxurlar adi məişət səviyyəsində də Azərbaycan cəmiyyətində hər hansı problemi yaşamırlar. Saxurların milli azlıq kimi milli-mədəni hüquqlarının reallaşdırılması istiqamətində bir sıra problemlər mövcuddur. Saxurlar bir xalq olaraq kompakt şəkildə yaşadıqları iki kənddə ana dilində təhsil alırlar. Milli dilin qorunması, mədəni və etnik kimlik məsələsində bir sıra qaydaların inkişafı bir dövlətin hüdudları çərçivəsində mümkün deyil. BMT, ATƏT və Avropa Parlamenti səviyyəsində milli azlıqların bəşəri mənada qorunması artıq qlobal xarakter daşıyır. Hər bir milli azlıq öz identik xarakteri ilə dünya xalqlarının ailəsinin bir parçasına çevrilməlidir.

Azərbaycanda milli azlıq problemi heç zaman olmayıb

Əksər mütəxəssislərin də etiraf etdikləri kimi 1991-ci ildə Sovetlər Birliyi dağıldıqdan sonra, milli azlıqlarla bağlı postsovet məkanında ilk qanun məhz Azərnbaycanda qəbul edilmişdir. 16 sentyabr 1992-ci il 212 saylı prezident fərmanınında yer alan 14 maddəlik bu qanun indiyə kimi öz qüvvəsini saxlayır. Ali təhsil müəssisələrinə güzəştli qəbul, Dövlət Radiosunda xüsusi proqramların fəaliyyəti, ana dilində dərsliklərin dövlət büdcəsi hesabına dərc edilməsi, mətbu orqanların fəaliyyəti, milli-mədəni mərtkəzlərin fəaliyyət göstərməsi və digər hüquqi çərçivədə qanunlar onlara göstərilən dövlət qayğısının nəticəsində başa gəlir. Qusar rayonunda "Azərbaycan Dövlət Ləzgi Teatrı” isə tamamilə dövlət büdcəsi hesabına yaşadılır.
O da sirr deyil ki, ermənilərə məxsus "Anelik Bank”, "Kaskad Bank” və digər maliyyə strukturları vaxtilə Dağıstanın kənd təsərrüfatı və ticarət sektorunda güclənmək üçün bir sıra addımlar atırdılar. Digər banklardan fərqli olaraq erməni banklarından verilən kredit siyasətinin nəticəsində Dağıstanın cənub regionunda bəzi qruplar qondarma idoeoloji qavrayış kimi qəbul edilən "Ləzgistan” təbliğatlarını aparırdılar. Məqsəd Azərbaycana qarşı süni şəkildə "federallaşma” tipli mövzuları ictimailəşdirmək idi. Mənşəcə ləzgi olan bir sıra işadamları Dağıstanın cənub regionunda biznes layihələrinə imza atdıqdan sonra, erməni bankları da yoxa çıxdılar. Bunun ardınca Azərbaycan tərəfinin Dərbənd şəhəri və onun ətraf bölgələrinə etdiyi maliyyə dəstəyi nəticəsində bölgənin bəzi sosial problemlərin həllinə dəstək olub. Azərbaycanda ənənəyə çevrilmiş və hər il keçirilən multikulturalizm və konfessiyalararası münasibətlərin inkişafı üzrə beynəlxalq tədbirlər milli azlıqların tolerant dövlət siyasətinin hesabatı deməkdir.
Beynəlxalq tədbirlərə dəvət olunan, uca kürsülərdən Azərbaycana çamurlar yağdıran Hüseyn Şahpazovlar görəsən son illərin uğurlarını niyə və nədən görməzlikdən gəlirlər? Öz xalqının adından siyasi alver edən Hüseyn Şahpazovların erməni banklarının parası ilə uydurma kitablar yazmaq, tədbirlər keçirmək, saxta qəhrəmanlıqla parazitcəsinə həyatını sürməsi taleyin acı ironiyasıdır. Tarixin süzgəci elə bir sakral qaydalarla bizləri bir araya gətirib ki, kimsə bu gerçəkliyi poza bilməz. Ləzgilər də, azərbaycanlılar da, nə də başqa xalqlar Qafqazdan ayrı yaşaya bilməzlər. Bu, siyasi, sosial, mədəni və ictimai baxımdan dominantlıq təşkil edən xalqlarla yanaşı, milli azlıqların ümumi evi Qafqazda heç bir zaman birgəyaşayış düzənini poza bilməzlər.