Bütün bunların fonunda S.Sarkisyanın öz evində belə siyasi uğursuzluğa düçar olduğu aydın görünür. Əslində, burada qeyri-adi bir şey yoxdur. Çünki rəsmi İrəvanın xarici siyasəti çox səmərəsizdir və ona qiymət verilə bilməz. Ermənistan elə bir əhəmiyyətli siyasi addım atmayıb ki, məsələn, A.Lukaşenko, yaxud A.Atambayev onu dəstəkləsin. Qırğızıstan Prezidenti hətta Gürcüstanın təcrübəsindən öyrəndiklərini Tbilisidə bəyan edib.

Bəs Ermənistandan kim hansı təcrübəni götürsün? Qonşunun torpaqlarını havadarlarının yardımı ilə işğal edib, sonra özünü həyasız aparmağımı? Yoxsa gah Qərbə, gah da Şərqə şikayət dolu nəzərlərlə baxıb, onlardan yardım tələb etməyimi? Bəlkə, rəsmi İrəvanın Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllində nümayiş etdirdiyi namərdlik və riyakarlıq nümunə kimi mənimsənilməlidir?

Təbii ki, bütün bu məqamları siyasətçilər çox gözəl bilirlər. Bu səbəbdəndir ki, hətta erməni ekspertlər belə "İrəvan sammitinin əhəmiyyətini azaltdılar", – deyə qeyd edirlər. Burada qəbul edilən qərarlar elə bir rezonans doğurmayıb. Lakin KTMT-nin 2025-ci ilə qədər strateji fəaliyyət prioritetlərini ifadə edən sənəddə "maraqlı" məqamlar yox deyildi.

Hər şeydən əvvəl, onu vurğulayaq ki, həmin sənəddə konkret bir müddəa yoxdur. Orada ümumi mənzərə təsvir edilir və ona təşkilatın son dərəcə ehtiyatlı yanaşması ifadə olunur. Yazılır ki, müasir çağırışlar və təhdidlərə təşkilat üzvləri hazır olmalıdırlar. Bu mənada KTMT üzv dövlətlərin sabitliyi, təhlükəsizliyi və müstəqilliyinin mühüm təminatçılarından biridir. Ancaq bunun konkret hansı mexanizmlərlə həyata keçiriləcəyi aydın deyil. Çünki KTMT beynəlxalq səviyyədə tanınmayıb. Bundan başqa, təşkilata daxil olan dövlətlər arasında təhlükəsizlik məsələsində yekdil mövqe formalaşmayıb. Məsələn, Rusiya da daxil olmaqla KTMT üzvləri Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanıyır, lakin Ermənistan işğalçılıq siyasətindən imtina etmir. Belə bir dövlətin aqressivliyini çətin ki, təşkilata üzv olan ölkələrin əksəriyyəti dəstəkləsin.

Başqa bir məqam kimi sənəddə təşkilatın beynəlxalq münasibətlərdə güc tətbiqindən imtinaya üstünlük verdiyi vurğulanır. Meydana çıxan problemləri siyasi-diplomatik yolla həll etmək tövsiyə olunur. Burada ciddi ziddiyyət mövcuddur. Çünki KTMT-nin üzvü olan Ermənistan artıq uzun illərdir ki, güc tətbiq edərək qonşu dövlətin ərazisini işğal altında saxlayır. Belə olan halda ya sənəd formal xarakter daşıyır, ya da Ermənistana ciddi xəbərdarlıq olunmalıdır ki, ilk olaraq özü güc tətbiqindən imtina etsin. Əks halda, bundan Azərbaycanın öz torpaqlarını azad etməklə bağlı fəaliyyətinə qiymət vermək kimi yararlanmaq cəhdi xam xəyaldır – hər kəs reallığı çox gözəl bilir.

Nəhayət, KTMT üzvləri Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli ilə bağlı tutduqları mövqe ilə də rəsmi İrəvanı məyus ediblər. Bununla bağlı sənəddə göstərilir ki, məsələ danışıqlar yolu ilə, Helsinki Yekun Aktının, Vyana və Sankt-Peterburq görüşlərinin tələblərinə uyğun, ərazi bütövlüyü nəzərə alınmaqla həll edilə bilər. Şübhə yoxdur ki, rəsmi İrəvan burada xalqların öz müqəddəratını təyin etməsi prinsipini saxlayıb, ərazi bütövlüyünün təmini məsələsini çıxarmaq istərdi. Lakin bu, baş tutmayıb, ərazi bütövlüyü müddəası öz əksini tapıb. Deməli, S.Sarkisyanı məyus edən faktlardan biri də bundan ibarət olub.

Əslində, başqa cür ola da bilməzdi. Çünki KTMT beynəlxalq təşkilatların qəbul etdiyi prinsiplərə qarşı çıxa bilməz. Elə olsa, onun heç bir əhəmiyyəti qalmaz, şəxsi maraqlar meydanına çevrilmiş olar. Sadəcə, İrəvan o dərəcədə riyakar və obyektivlik hissini itirmiş haldadır ki, çox sadə həqiqətləri belə görə bilmir. Ermənilər hələ də himayədarlarının iradəsini beynəlxalq hüquqdan üstün tutur, onlara güvənir. Bu isə siyasət deyil, erməni xalqını uçuruma aparmaqdır.

Belə çıxır ki, KTMT-nin İrəvan sammitində Ermənistanın gözlədikləri alınmayıb. Təşkilata üzv olan digər dövlətlər daha ehtiyatlı mövqe tutublar. Onlar bütövlükdə qlobal siyasətdə özünü göstərən əsas trendlərin məzmununu nəzərə alıblar və buna uyğun olaraq ümumi tezislərdən o yana getməyiblər. Açıq şəkildə göstəriblər ki, Ermənistanın eqoist, təcavüzkar, qeyri-sivil və antidemokratik istəklərini müdafiə etmək fikrində deyillər. Konstruktiv mövqeli, müasir və müstəqil siyasət yeridən dövlətlərlə əməkdaşlıq daha faydalıdır. Bəlkə də KTMT-nin son sammitinin ən maraqlı cəhəti elə məhz bundan ibarətdir.